امیرحسین موسوی- پژوهشگر اقتصادی: بازار ارز توافقی که به عنوان بازار ارز تجاری آزاد شناخته می‌شود، در هفته گذشته به طور رسمی آغاز به کار کرد که در حقیقت یکی از ابتکارات مهم بانک مرکزی در راستای ساماندهی بازار ارز و کنترل نوسانات آن است. این بازار با هدف تک‌نرخی کردن ارز، کاهش رانت و فساد ارزی و افزایش شفافیت در معاملات ارزی ایجاد شده است. عملکرد این بازار نه تنها به بهبود نظام ارزی کشور کمک می‌کند، بلکه زمینه‌ساز اعتمادسازی میان فعالان اقتصادی است. این بازار یکی از ابزارهای کلیدی برای تقویت تعامل میان عرضه‌کنندگان و تقاضاکنندگان ارز است. این بازار بر اساس اصول عرضه و تقاضا طراحی شده و با استفاده از الگوریتم‌های متعارف طراحی بازار، فرآیند کشف قیمت را به شکل شفاف و استاندارد انجام می‌دهد. میانگین موزون قیمت معاملات، به عنوان قیمت نهایی روزانه تعیین شده و مبنای معاملات روز بعد قرار می‌گیرد.
حرکت به سوی تک‌نرخی شدن ارز
یکی از مهم‌ترین اهداف بازار ارز توافقی، حرکت به سمت تک‌نرخی شدن ارز است. تعدد نرخ‌های ارز در سال‌های اخیر، نه تنها موجب شکل‌گیری رانت و فساد شده بود، بلکه بر شفافیت اقتصادی و اعتمادعمومی نیز تأثیر منفی گذاشت. در این بستر، قیمت‌ها بر اساس اصول و مکانیزم‌های بازار، یعنی تعامل میان عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. این رویکرد به کاهش فاصله میان نرخ ارز رسمی و بازار آزاد کمک می‌کند و به مرور زمان بستر لازم برای تک‌نرخی شدن ارز را فراهم خواهد کرد. دامنه نوسان تعیین‌شده برای این بازار، که حداکثر ۳ درصد است، از یک سو از نوسانات شدید جلوگیری کرده و از سوی دیگر، فضای کافی برای انعطاف‌پذیری قیمت‌ها ایجاد می‌کند.
شفافیت و کاهش تخلفات ارزی
یکی از مشکلات اساسی بازار ارز در گذشته، نبود شفافیت در معاملات و شکل‌گیری فساد ناشی از اختلاف نرخ‌ها بود. با راه‌اندازی بازار ارز تجاری آزاد، تمامی معاملات در یک سامانه شفاف و تحت نظارت بانک مرکزی انجام می‌شود. این سامانه از طریق ثبت سفارش و تطابق (Matching)، معاملات را مدیریت کرده و اطمینان از انجام تعهدات طرفین را فراهم می‌کند. در این سامانه، تمام هزینه‌ها و کارمزدها ثبت شده و قابل رصد است. این رویکرد نه تنها از دریافت کارمزدهای غیرشفاف جلوگیری می‌کند، بلکه هزینه معاملات را نیز به حداقل می‌رساند. بانک مرکزی در این بازار نقشی محوری ایفا می‌کند، اما این نقش محدود به نقدشوندگی بازار است و نه قیمت‌سازی. در صورت نبود عرضه یا تقاضا در بازار، بانک مرکزی به عنوان بازارساز وارد عمل می‌شود و نقدشوندگی معاملات را تضمین می‌کند. با این حال، نرخ ارز در این بازار کاملاً بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا تعیین شده و هیچ دخالتی در تعیین قیمت صورت نمی‌گیرد. یکی از ویژگی‌های این بازار، تنوع عرضه‌کنندگان و تقاضاکنندگان است. این موضوع به کاهش تمرکز معاملات در دست عده‌ای خاص کمک می‌کند و دسترسی تمامی فعالان اقتصادی به بازار را تسهیل می‌کند. همچنین، بانک‌های عامل به‌عنوان کارگزار در این سامانه عمل می‌کنند و معاملات به‌صورت مستقیم بین خریدار و فروشنده انجام می‌شود.
تأثیرات اقتصادی بازار ارز توافقی
بازار ارز تجاری آزاد، علاوه بر مزایای کوتاه‌مدت در کاهش نوسانات ارزی و ایجاد شفافیت، تأثیرات بلندمدتی بر اقتصاد کلان کشور خواهد داشت. از جمله این تأثیرات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
کاهش تقاضای کاذب: از میان برداشتن انگیزه‌های سفته‌بازی، تقاضای کاذب در بازار ارز کاهش یافته و منابع ارزی به شکل بهینه‌تری تخصیص می‌یابد.
افزایش اعتماد عمومی: شفافیت در معاملات و کاهش فساد، اعتمادعمومی به نظام ارزی کشور را تقویت می‌کند.
تقویت مرجعیت ارزی: با حذف تدریجی بازارهای غیررسمی، این بازار به مرجع اصلی برای کشف قیمت ارز تبدیل خواهد شد.
افزایش کیفیت سودآوری در بازار سرمایه: شرکت‌ها و بنگاه‌های تولیدی و صادرات محور در بازار سرمایه، در بستر این بازار و کاهش تعدد نرخ ارز می‌توانند در فضای شفاف‌تری به تجارت بپردازند و نقش مهمی در کیفیت سودآوری بازار سرمایه خواهد داشت.
نرخ ارز کشف‌شده در این بازار، مبنای معاملات بانک مرکزی و بودجه دولت خواهد بود و این رویکرد، به همگرایی سیاست‌های ارزی و مالی کمک کرده و تعادل بیشتری در اقتصاد کلان ایجاد می‌کند. به عبارت دیگر بازار ارز توافقی، گامی مهم در جهت تقویت نظام ارزی و کاهش تنش‌های ناشی از چندنرخی بودن ارز است. تجربه موفقیت‌آمیز مرکز مبادله در مدیریت حراج شمش طلا و سکه، نشان‌دهنده پتانسیل بالای این نهاد در ایجاد بازارهای شفاف و کارآمد است. بانک مرکزی با توسعه این بازار، صف تخصیص ارز را کاهش خواهد داد. همچنین، با فراهم کردن زیرساخت‌های لازم، امکان ورود مستقیم صادرکنندگان و واردکنندگان به معاملات فراهم خواهد شد. در نهایت، بازار ارز توافقی نه تنها یک ابزار مدیریت بازار ارز، بلکه بستری برای تقویت تولید و تجارت در کشور است. این بازار، با ایجاد شفافیت، کاهش هزینه‌ها و تسهیل دسترسی، زمینه‌ساز رشد اقتصادی پایدار خواهد بود.
سامانه ارز توافقی، تحولی ساختاری در رژیم ارزی
سامانه ارز توافقی به عنوان یکی از ابزارهای نوین مدیریت بازار ارز، با اهدافی نظیر افزایش شفافیت، کاهش ریسک‌های معاملاتی، و تسهیل مبادلات ارزی طراحی و راه‌اندازی شده است. این سامانه که تحت نظارت بانک مرکزی فعالیت می‌کند، بستری برای انجام معاملات ارزی بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا فراهم می‌کند. ویژگی‌های منحصر به فرد این سامانه و تأثیرات آن بر بازار ارز و اقتصاد کلان، گامی مهم در راستای اصلاح ساختارهای ارزی کشور محسوب می‌شود.
یکی از ویژگی‌های برجسته سامانه ارز توافقی، نظارت جامع بانک مرکزی بر روند معاملات است. با این حال، برخلاف رویکردهای سنتی، قیمت‌گذاری ارز در این سامانه کاملاً بر اساس توافق میان خریداران و فروشندگان و بدون مداخله مستقیم بانک مرکزی انجام می‌شود. این عدم دخالت در تعیین نرخ، به کشف واقعی قیمت بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا کمک کرده و از اعمال سیاست‌های دستوری جلوگیری می‌کند. این ویژگی باعث افزایش شفافیت در کشف قیمت ارز و کاهش احتمال تخلفات و رانت‌های ارزی شده است. ضمن اینکه نظارت بانک مرکزی به گونه‌ای طراحی شده که از عملکرد سالم سامانه اطمینان حاصل شود، بدون آنکه روند معاملات را مختل کند. سامانه ارز توافقی با استفاده از مکانیزم‌های استاندارد و سیستم‌های پیشرفته، ریسک‌های معاملاتی را به حداقل رسانده است. در این سامانه، فرآیند تسویه معاملات به گونه‌ای طراحی شده که ابتدا تمامی مراحل راستی‌آزمایی انجام شده و سپس معامله نهایی می‌شود. این سیستم از بروز تخلفات احتمالی مانند خالی‌فروشی جلوگیری کرده و اعتماد طرفین معامله را افزایش می‌دهد.
یکی دیگر از ویژگی‌های کلیدی این سامانه، حذف واسطه‌ها در فرآیند معاملات است. برخلاف ساختارهای سنتی که در آن واسطه‌ها نقش مالک ارز را ایفا می‌کردند، در سامانه ارز توافقی بانک‌ها و صرافی‌ها تنها به عنوان کارگزار عمل کرده و مالکیت ارز به واسطه‌ها منتقل نمی‌شود. این موضوع علاوه بر کاهش هزینه‌ها، از تمرکز منابع در دست گروه‌های خاص جلوگیری کرده و دسترسی به بازار را برای همه فعالان اقتصادی تسهیل می‌کند. کاهش زمان انجام معاملات یکی دیگر از مزایای برجسته سامانه ارز توافقی است. سیستم اعتبارسنجی کارگزاران و مکانیزم‌های نظارتی، کارگزاران را ملزم به انجام سریع‌تر جابه‌جایی ارز کرده و تاخیر در انتقال ارز موجب محدودیت فعالیت آنان می‌شود. این رویکرد، انگیزه‌ای قوی برای کارگزاران ایجاد کرده تا فرآیند معاملات را در کوتاه‌ترین زمان ممکن انجام دهند. افزایش سرعت معاملات به طور مستقیم بر کاهش هزینه‌های عملیاتی و تسهیل تأمین ارز برای فعالان اقتصادی تأثیر گذاشته است. این امر به ویژه برای واردکنندگان و صادرکنندگان، که نیازمند دسترسی سریع به منابع ارزی هستند، مزیت قابل‌توجهی محسوب می‌شود. سامانه ارز توافقی با ایجاد بستر شفاف و قابل نظارت، یکی از مهم‌ترین چالش‌های بازار ارز در گذشته، یعنی نبود شفافیت و احتمال فساد را برطرف کرده است. تمامی جزئیات معاملات در این سامانه ثبت شده و فرآیند کشف نرخ و تسویه معاملات به صورت کاملاً شفاف انجام می‌شود. این ویژگی علاوه بر کاهش احتمال تخلفات، موجب تقویت اعتمادعمومی به نظام ارزی و جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی شود.
نظر شما