در بخش جدید از مجموعه مقالات مرتبط با پرونده پژوهشی "تجربه رویکردهای حکمرانی پولی در بانک‌های مرکزی جهان"، به تبیین شاکله ساختاری و حاکمیتی بانک مرکزی چین پرداخته و اهداف عملیاتی و مکانیزم سیاست‌گذاری‌های پولی در این نهاد پولی را بررسی می‌کنیم و در پایان این نوشتار، در پی پاسخ به این پرسش هستیم که آیا دولت کمونیست چین، اجازه استقلال عملکردی حقیقی به مقامات و تصمیم‌سازان پولی در مهم‌ترین نهاد پولی و بانکی مرکزی این کشور را می‌دهد یا خیر؟

درآمدی بر تاسیس و سازماندهی مالی و حاکمیتی در بانک مرکزی چین

بانک مرکزی چین با عنوان بانک خلق چین (PBC) در سال ۱۹۴۸ تاسیس شد. از زمان آغاز به کار این نهاد تا به امروز، به ویژه در سه دهه اخیر، چارچوب طراحی، تدوین و پیاده‌سازی سیاست‌های پولی چین به طور قابل‌توجهی دستخوش تغییرات بوده است. در حقیقت، فرآیند سیاست‌گذاری‌های پولی در چین در ابتدا بر اساس برنامه‌ریزی اعتباری انجام می‌شد که در آن، اعتبارات بلندمدت به پروژه‌های انتخاب شده توسط دولت ملی و نهادهای حاکمیتی محلی تخصیص می‌یافت. سپس برنامه‌ریزی اعتباری مرکزی، جای خود را به دوره‌ای از کنترل مستقیم اعتبارات بین سال‌های ۱۹۷۹ تا ۱۹۹۷ داد و بانک مرکزی چین، تامین اعتبارات حقیقی و حقوقی عمومی را به عنوان ماموریت اصلی سیاست پولی خود انتخاب کرد.

در سال ۱۹۹۵، با انجام اصلاحات بنیادین و تدوین قانون جدید نظام بانکداری چین، اهداف، وظایف و مسئولیت‌های بانک خلق چین تحت رهبری و هدایت مستقیم و کامل حاکمیت دولتی چین، تعیین شد که تا به امروز نیز ادامه دارد.

اعم این وظایف و اهداف عبارتند از:

-اجرای کامل سیاست‌های پولی تحت نظارت دولت چین

-پیشگیری از وقوع بحران و رفع ریسک‌های مالی

-ایجاد زمینه‌ها و بسترهایی برای حفظ و ارتقا ثبات مالی

تبیین مکانیزم و سازوکارهای سیاست‌گذاری کلان پولی در بانک مرکزی چین

سیاست‌گذاری کلان پولی در چین، یک سازوکار پیچیده و نسبتا مبهم است که در ظاهر، نقش اصلی در این مکانیزم، بر عهده بانک مرکزی است اما در باطن، مهم‌ترین نهادپولی و بانکی چین، کنترل کاملی بر طراحی، تدوین و اجرای سیاست‌های پولی ندارد و تایید و عملیاتی شدن تصمیماتش، منوط به تصویب شورای دولتی چین (هیات دولت و بالاترین نهاد اجرایی جمهوری خلق چین) است. ثبات پایدار و حفظ ارزش نرخ ارز رنمینبی (یوان چین) در بستر اقتصاد بین‌الملل، مهم‌ترین رسالت دستگاه دیپلماسی اقتصادی چین در داخل و خارج از این کشور است و بانک مرکزی این کشور، به عنوان بازوی اجرایی در بدنه اقتصاد برنامه‌ریزی شده چین، فعالانه به دنبال ایجاد تعادل بین حمایت از اقتصاد داخلی و مواجه با چالش‌های احتمالی ناشی از ریسک جریان سرمایه بین‌المللی است. در آغاز هزاره جدید، متمم قانون جدید بانکداری جمهوری خلق چین به تصویب رسید که در آن، ماموریت اصلی بانک مرکزی این کشور "حفاظت از ثبات ارزی و ارتقای رشد اقتصادی" و ماموریت فرعی آن، مشارکت در اجرای سیاست‌های پولی، مدیریت ارزی، تنظیم بازار مالی و اجرای مفاد ثبات مالی، تعیین شد. همچنین کمیسیون سیاست پولی بانک خلق چین (MPC) که در سال ۲۰۰۰ تأسیس شد، مهم‌ترین هیات تصمیم‌گیرنده در حوزه سیاست‌گذاری کلان پولی این کشور محسوب می‌شود. رئیس این کمیسیون که دبیر کمیته حزب کمونیست چین است، توسط رئیس شورای دولتی تعیین می‌شود و تاثیر کلیدی‌تری بر مدیریت و هدایت بانک مرکزی چین نسبت به رئیس این نهاد دارد. در حقیقت می‌توان گفت که فرماندار بانک خلق چین، یک مقام تشریفاتی و کم‌تاثیر بر مکانیزم‌های تصمیم‌سازی و اجرایی بانک مرکزی است. کمیسیون سیاست پولی بانک مرکزی چین، نهاد تصمیم‌گیرنده در زمینه تعیین اهداف سیاست پولی، تعیین ابزارهای پولی، تعیین حد، میزان و چگونگی تغییر در مواضع پولی و نهاد هماهنگ‌ساز در اجرای سیاست‌های کلان اقتصادی است. کمیسیون سیاست پولی بانک مرکزی چین ۱۴ عضو دارد که ساختار سازمانی و ترکیب اعضای آن توسط شورای دولتی چین تعیین می‌شود. با وجود سیطره این کمیسیون بر سازوکارهای بانک مرکزی چین، اختیارات آن نسبتاً محدود است و صرفاً یک نهاد مشورتی برای طراحی، تدوین، خلق و توسعه سیاست‌های پولی و اهرم اجرایی موثر برای اهداف شورای دولتی چین محسوب می‌شود. اعضای کمیسیون سیاست پولی بانک مرکزی چین هر سه ماه یکبار و به صورت فصلی (سالی ۴ مرتبه) تشکیل جلسه می‌دهند و صورتجلسات آن و پیشنهادات اجرایی، برای تصویب به شورای دولتی چین ارسال می‌شود. همچنین جلسات دپارتمان‌های مشورتی مرتبط با این کمیسیون، ماهانه برگزار می‌شود تا آمار، اطلاعات و تحلیل‌های مالی و اقتصادی موردنیاز برای طرح در جلسات ۴ گانه، در اختیار اعضای کمیسیون سیاست پولی قرار گیرد. برخلاف بیشتر بانک‌های مرکزی اقتصادهای پیشرفته، خروجی و نتایج هیچکدام از نشست‌های بانک مرکزی چین، در دسترس عموم قرار نمی‌گیرد و رئیس و اعضای کمیسیون سیاست پولی و فرماندار کل بانک مرکزی، فقط خود را موظف به پاسخگویی در مقابل شورای دولتی چین می‌دانند.

آیا دولت کمونیست چین، اجازه استقلال عملکردی حقیقی به بانک مرکزی را می‌دهد؟

منطبق بر گزارشات و اطلاعات مستخرج منتشر شده رسمی و با استناد به آراء و نظرات مدیران عملیاتی، پژوهشگران و محققان اقتصادی و مالی آسیای جنوب‌شرقی، بانک مرکزی چین، یک نهاد وابسته به دولت کمونیست این کشور است که کمترین استقلال حقیقی عملکردی در طراحی، تدوین و تصمیم‌سازی در حوزه سیاست‌گذاری‌های کلان پولی را دارد. در واقع، به زبان ساده می‌توان گفت که بانک مرکزی چین، بازوی اجرایی و تحقق‌بخش خواست و رسالت اقتصادی و مالی مدنظر حاکمیت سیاسی چین است و موظف است از اهداف شورای دولتی چین (هیات دولت و بالاترین نهاد اجرایی جمهوری خلق چین) حمایت کند. همچنین در اساسنامه حقوقی نظام بانکداری چین، تا به امروز، به طور رسمی هیچ نقش مستقل و تعیین‌کننده برای بانک مرکزی این کشور در فرآیند اصلی خلق و توسعه سیاست‌های پولی در نظر گرفته نشده است. به گفته صاحب‌نظران پولی، مهم‌ترین نقش بانک مرکزی چین، به دلیل استقلال عملیاتی به شدت ضعیف که فقط محدود به جنبه‌های فنیتر در اجرای سیاست‌های پولی می‌شود، تکمیل نیازهای اقتصادی شورای دولتی چین در حوزه سیاست‌های مالی است. بنابراین، بانک مرکزی چین در استفاده از ابزارهای مبتنی بر کنترل قیمت، نرخ ارز و تورم، نسبت به بانک‌های مرکزی بیشتر اقتصادهای پیشرفته، محدودتر است. همچنین شاید به جرات بتوان گفت که بانک خلق چین، تنها نهاد پولی مرکزی در سطح جهان است که تمامی تصمیمات اجرایی آن، اعم از کوچک‌ترین اصلاحات و تغییرات در قوانین، مصوبات و سیاست‌های طراحی شده، قبل از پیاده‌سازی می‌بایست به تایید رهبر یک حزب سیاسی، یعنی دبیرکل حزب کمونیست چین و رهبر عالی مقام، یعنی رئیس جمهور چین و یا نماینده منصوب و تام‌الاختیار آن برسد.

منابع:

1. Baliño ,Tomás J. T.(۲۰۲۰),” ۱۷ The Evolving Role of the Central Bank in China “ Working Paper , International Monetary Fund , ISBN: ۹۷۸۱۵۵۷۷۵۱۸۵۰ DOI: https://doi.org/۱۰.۵۰۸۹/۹۷۸۱۵۵۷۷۵۱۸۵۰.۰۷۱ , Pages: ۴۷۲

2. Chen, Y., Liu, D., & Zhuang, Z. (۲۰۲۳),”The spillover effects of China's monetary policy shock: Evidence from BaR countries”, Emerging Markets Review, Vol.۵۵, NO.۹۲.

3. Das, S., & Song, W.(۲۰۲۳)”Monetary policy transmission and policy coordination in China”, China Economic Review,Vol.۱۲, NO. ۱۰۲.

4. Tanghiyn,Tao(۲۰۲۳)” The People's Bank of China and its monetary policy”, Working Paper, the Business Institute at the Berlin School of Economics (FHW Berlin), Badensche Straße ۵۰-۵۱, N۰.۱۲۸, D-۱۰۸۲۵ Berlin.

5. https://www.reuters.com/breakingviews/chinas-central-bank-is-stuck-policy-dilemma-۲۰۲۴-۰۷-۰۹/

6. https://cepr.org/multimedia/implementing-central-bank-policy-china