در طی یک سال گذشته بانک مرکزی، توسعه روابط بانکی و مالی دوجانبه را با کشورهای منطقه با جدیت پیگیری کرده و به دنبال رایزنی‌ها و عملیاتی‌سازی بسترهای پولی و بانکی، اولین ال.سی شبکه بانکی ایران در خارج از کشور در روسیه طی سال گذشته، گشایش شد. در جریان سفر اخیر رئیس کل بانک مرکزی به روسیه نیز، وی از امضاء نخستین قرارداد پیمان پولی دوجانبه به منظور تأمین (معاوضه) نقدینگی به پول‌های ملی برای تبادلات تجاری میان ایران و روسیه خبر داد و زیرساخت معاملات توافقی ریال برون مرزی (ریال آفشور) در مرکز مبادله ارز و طلای ایران در آینده نزدیک افتتاح خواهد شد. حرکت بانک مرکزی به منظور توسعه ابزارهای متنوع بانکی، گامی مهم در راستای تسهیل تجارت خواهد بود و در همین زمینه با کامبیز میرکریمی، عضو هیات مدیره اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌توانید مشروح آن را مطالعه کنید:
بانک مرکزی اقداماتی را در خصوص حذف دلار از معاملات ایران و روسیه انجام داده تا در مبادلات بین دو کشور از ریال و روبل استفاده شود، این اقدامات در چه مرحله‌ای است و چه کمکی به توسعه تجارت دو کشور خواهد کرد؟
چند سالی است که روبل تا حدی جایگزین ارزهای خارجی شده و این امکان برای شرکت‌های ایرانی و کشورهای منطقه وجود دارد که قراردادهای تجاری با روسیه را بر حسب روبل ببندند و پول را هم بر مبنای روبل پرداخت و تسویه حساب کنند. چندین سال بخشی از واردات ایران از طریق روبل انجام می‌شد، خصوصا قبل از اینکه سوئیفت قطع شود منابع روبلی ایران در روسیه بیشتر بود و شرکت‌ها و واردکنندگان ایرانی می‌توانستند با حداقل هزینه تبدیل، ریال را در ایران پرداخت و در روسیه روبل دریافت کنند. بعد از آنکه سوئیفت قطع شد مقداری ناترازی بین ایران و روسیه وجود داشت که باعث کمبود روبل شد، چرا که به راحتی قابل تبدیل به سایر ارزها مانند یورو نبود، به همین دلیل شرکت‌های ایرانی با کمبود روبل مواجه شدند. نکته مهم این است که عمده ارزهایی که در سامانه نیما عرضه می‌شود عمدتاً یورو، درهم و لیر است و روبل کمتر عرضه می‌شود. دلیل این مسئله چند نرخی بودن ارز است وگرنه بین ایران و روسیه سال‌هاست که رابطه تجاری و بانکی وجود دارد و از طریق سیستم‌های پیام‌رسانی که دو کشور تعریف کرده‌اند، این کار به راحتی انجام می‌شود.
بر اساس موافقت‌نامه آزاد تجاری که بین ایران و روسیه امضاء شده تعرفه برخی کالاها به صفر می‌رسد و صادرات ایران به میزان قابل توجهی جهش خواهد یافت. بعد از اجرای توافق‌نامه تجارت آزاد که تعرفه‌ها با یک امتیازات ترجیحی شروع شد و برای کالاهای ایرانی تخفیفات گمرکی در روسیه قائل شدند، ما جهش صادرات داشتیم. سال اول جهش ۶۱ درصدی داشتیم و تجارت ایران از ۲۷۰ میلیون دلار به ۴۷۰ میلیون دلار رسید. سال بعد با وجود کرونا، این رشد ادامه یافت و از ۵۰۰ میلیون دلار عبور کرد و سپس به ۷۰۰ میلیون دلار رسید. در سال ۱۴۰۲ صادرات ایران به یک میلیارد دلار نزدیک شد، بنابراین ناترازی کم شده و همیشه نسبت صادرات به واردات ایران یک به چهار بود که الان این نسبت یک به ۲.۵ است. بنابراین ناترازی ایران در حال کاهش است، هر چه ناترازی بیشتر کاهش یابد، امکان استفاده از ارزهای ملی بین دو کشور بیشتر می‌شود و نیاز به تسویه حساب با ارز سوم کمتر خواهد شد. چشم‌انداز به این صورت است که روبل نقش بیشتری در تجارت ایران و روسیه بازی خواهد کرد و به زودی با تعریف ریال آفشور و نهایی شدن این تفاهم‌نامه ریال هم وارد قراردادها خواهد شد و بانک مرکزی روسیه باید ریال را در بخشی از سبد ارزی خودش نگه دارد تا وارد کننده روس بتواند از این ریال استفاده کند، این برنامه برای آینده پیش‌بینی شده است و به این هدف خواهیم رسید. تنها ابهامی که وجود دارد نرخ تبدیل است که شرکت‌های صادرکننده ایرانی که می‌خواهند قانونی کار کنند اولین دغدغه‌شان این است که با چه نرخی تبدیل خواهد شد. در بعضی ماه‌های سال دیدیم روبل با نرخ مناسبی تبدیل شد و صادرکنندگان ایرانی استقبال کردند.
این نرخ بر اساس مرکز مبادله باشد یا بازار آزاد؟
یک مقدار بیشتر از مرکز مبادله است، سوال اینجاست که چرا صادرکنندگان ایرانی همیشه با روبل کار نمی‌کنند؟ یک دلیل این است که متاسفانه ما کارت‌های بازرگانی با اعتبار موقتی داریم که یک ساله است. گروهی از صادرکنندگان از این کارت استفاده می‌کنند و ارزشان را به بازار نیما برنمی‌گردانند و در بازار غیررسمی با نرخ بالاتر می‌فروشند، این کار فضای رقابت را برای کسی که قانونی کار می‌کند سخت می‌کند. صادرکننده‌ای که ارز خود را در سامانه نیما می‌فروشد و با کارت بازرگانی خودش کار می‌کند و تمام قوانین را رعایت می‌کند، اگر با نرخ کمتری ارز خود را به سیستم بانکی بفروشد، نمی‌تواند با صادرکننده ایرانی که غیرقانونی کار می‌کند، رقابت کند. بنابراین اعتبارسنجی کارت بازرگانی نکته مهمی است و اعتبارسنجی عرف بین‌الملل است. به کارت‌های بازرگانی می‌توان حد اعتباری داد و به آن میزان صادرکننده با آن کارت صادرات انجام دهد. کارتی که اعتبار زیادی ندارد، باید صادراتش را محدود کرد. در هر صورت، در شرایطی هستیم که رسیدن به ارز تک‌نرخی سخت است، بنابراین فعلا یکی از راهکارهای مناسب، اعتبارسنجی کارت بازرگانی و تعیین سقف برای هر کارت بازرگانی است که مطمئن باشیم ارز خود را به سیستم بانکی برمی‌گردانند. هدف این است شرایط رقابت یکسان باشد و اینطور نباشد که یک شرکت قوانین را دور بزند و فضای کار را برای شرکتی که قانونی کار می‌کند، سخت کند.
به گفته مقامات بانک مرکزی، امکان صادرات ریالی فراهم شده است. تعریف ریال آفشور چقدر می‌تواند به جهش صادراتی ایران کمک کند؟
مهم‌تر از جهش صادراتی که صورت می‌گیرد این است که به تقویت ثبات ریال و کاهش نرخ تورم کمک می‌کند. هرچه استفاده از یک واحد پول در خارج از کشور بیشتر باشد، طبیعتا بخشی از نقدینگی به خارج از کشور منتقل می‌شود، تقاضا برای ریال بیشتر می‌شود و هر چه تقاضا برای ریال بیشتر شود آن ارز باثبات‌تر می‌شود، می‌بینیم با وجود شوک‌های تورمی، هنوز ریال ارزش خود را حفظ کرده که بخشی از جامعه ریال را تقاضا و تبدیل به سپرده می‌کند و می‌بینیم با ریال در بازار معامله می‌شود و خوشبختانه کار به جایی نرسیده که ریال از معاملات حذف شود و واحد پول دیگری در معاملات استفاده شود.
امیدواریم نقدینگی مسیر نزولی که طی می‌کند را ادامه دهد تا ثبات ریال بیشتر شود. زمانی که اقتصاد کشور ثبات طولانی مدتی دارد کشورهای همسایه به راحتی ریال را هم به عنوان ارز قابل مبادله استفاده می‌کنند. البته در صرافی‌های کشورهای همسایه مانند ترکیه، آذربایجان، عراق و افغانستان ریال استفاده می‌شود، اما ریال آفشور در سطح بالاتری از شبکه صرافی خواهد بود و بانک‌های مرکزی در سبد ارزهایی که دارند باید ریال را هم قبول کنند، به این صورت که یک خریدار کالای ایرانی بتواند با ریال معامله را انجام دهد و یک شرکت ایرانی ریال را دریافت کند که یکی از الزامات آن نرخ تبدیل و ثبات ارز است.
روبل به عنوان یک ارز باثبات تقریبا قابل پذیرش است، روسیه مکرر دچار تنش‌های جدی سیاسی شد، ولی نوساناتی که برای روبل اتفاق افتاد مقطعی و بسیار کوتاه بود. از آنسو روسیه همیشه ذخیره ارزی مثبت دارد، سال ۲۰۲۳ صادرات روسیه بالای ۴۳۰ میلیارد دلار و وارداتش ۲۳۰ میلیارد دلار بود و حدود ۱۴۰ میلیارد دلار تراز مثبت داشته است. البته سال‌های قبل تراز مثبت روسیه بسیار بیشتر بود و این تراز مثبت و آمارهایی که اعلام می‌شود، رقم قابل توجهی است. بنابراین آمار تجارت روسیه نشان می‌دهد که روبل قابل اتکا برای تجارت است، آیا این اتفاق برای ریال هم می‌افتد؟ تا حدی بله، سال‌هاست که تراز تجاری کشور مثبت بوده و مثبت بودن تراز تجاری این پتانسیل را به وجود می‌آورد که ریال آفشور مقبولیت نسبی داشته باشد.
چه نرخی برای ریال آفشور در نظر گرفته شده است؟
دو پروژه در دستور کار بانک مرکزی است و منتظر نتیجه آنها هستیم. یکی اینکه ریال آفشور قرار است با چه سازوکار و با چه نرخ تبدیلی مورد استفاده قرار بگیرد و سپس استفاده از شبکه کارت میر است که ابهام آن هم روی نرخ تبدیل است. از نظر زیرساخت فنی، مشکلی وجود ندارد، چرا که رابطه بین بانکی ایران و روسیه وجود دارد، بنابراین امکان استفاده از کارت میر در ایران و حتی کارت‌های شبکه شتاب در روسیه وجود دارد، فقط نرخ تبدیل مهم‌ترین سوال صاحبان کسب و کار و بخش خصوصی است که منتظریم ببینیم بانک مرکزی برای آن چه برنامه‌ای دارد.
با توجه به تبادل روبل و ریال، آیا می‌توان منتظر ال‌سی‌های بانکی در این زمینه بود؟
همین الان هم ال. سی قابل استفاده است و اگر شرکتی بخواهد می‌تواند ال. سی برای کالای ایرانی باز کند. اتفاق مهمی که به استفاده از شبکه بانکی و ال. سی کمک می‌کند رسیدن تعرفه‌های تجاری بین ایران و روسیه به صفر است. در حال حاضر دولت‌ها لیست‌هایشان را نهایی کرده‌اند و قرار است تعرفه‌های بیش از ۸۷ درصد کالاهایی که بین ایران و روسیه مبادله می‌شود، به صفر برسد. الان فقط مصوبه مجلس و پارلمان‌های کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا باقی مانده که اگر این کار انجام شود، انگیزه استفاده پول خارج از شبکه بانکی تا حد زیادی از بین می‌رود و دیگر شاهد کم‌اظهاری‌ها نخواهیم بود که موجب می‌شود شرکت‌ها معاملات خود را شفاف را در بانک‌ها به ثبت برسانند و از امکانات بانکی که در بانک‌های روسی وجود دارد، استفاده کنند.
نظر شما