محمود زرین‌ماه، اقتصاددان: بانک مرکزی به‌ منظور مهار تورم، مجموعه‌ای از سیاست‌ها و اقدامات در حوزه‌های مختلف را برای شناسایی و کنترل عوامل موثر بر آن، تدوین کرد و مورد پیگیری قرار داد که انتظارات تورمی یکی از این اقدامات محسوب می‌شود. در این راستا، راهکارهای لازم مورد توجه قرار گرفته که یکی از آنها حرکت در چارچوب سیاست‌های تثبیت اقتصادی است.

بر اساس اعمال سیاست‌های مرتبط با تثبیت اقتصادی طی ماه‌های گذشته، مسیر رشد نقدینگی کاهشی شده و این امر در جلوگیری از رشد تورم بسیار تاثیرگذار بوده است. برای روشن‌شدن بیشتر موضوع با محمود زرین‌ماه، اقتصاددان به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.

یکی از مهم‌ترین اهداف سیاست تثبیت اقتصادی بانک مرکزی، کنترل انتظارات تورمی و نهایتاً کنترل تورم است که با اقدامات ماه‌های اخیر، شاهد افت انتظارات منفی در بازارها هستیم. ادامه این روند چه نتایج ملموسی را به همراه خواهد داشت؟

انتظارات تورمی رابطه مستقیمی با سیال بودن قیمت‌ها دارد، به این شکل، وقتی مصرف‌کننده به افزایش قیمت‌ها در آینده باور داشته باشد، خرید و سرمایه‌گذاری در برخی اقلام بدون ریسک را در دستور کار خود قرار می‌دهد که تقریباً طی چند دهه گذشته بسیار شاهد این اتفاق بوده‌ایم.

بخشی از انتظارات تورمی به رشد نقدینگی بر می‌گردد. به این معنا، زمانی که نقدینگی در کشور به هر دلیلی یا استقراض یا به دلیل کمبود تولید و ... افزایش پیدا می‌کند، سبب خواهد شد تا شهروندان به سمت حفظ ارزش پول خود حرکت کنند و خریدهایی را که صرفاً به همین منظور انجام می‌گیرد را مورد توجه قرار دهند.

البته انتظارات تورمی به دنبال سیاست تثبیت اقتصادی کاهش پیدا کرده و این اقدام بسیار خوبی محسوب می‌شود و ثبات قیمت‌ها در حوزه ارز، مسکن یا خودرو هم از جمله نتایج کنترل انتظارات تورمی به ‌حساب می‌آید، اما ادامه این روند، بسیار حائز اهمیت است، یکی از اقداماتی که می‌توان در این راستا انجام داد، بهره‌گیری از سیاست‌های مالیاتی است. چنانچه بتوان برنامه مالیات‌های کنترلی را در کشور اعمال کرد، موفقیت بزرگی در این ‌ارتباط به دست خواهد آمد. بر فرض هر شهروندی حق دارابودن یک منزل مسکونی را دارد، اما برای دومین منزل باید مالیات بر دارایی، نه بر عایدی، پرداخت کند.

در کلان‌شهرها، افرادی هستند که حدود پنج، شش هزار میلیارد تومان ارزش مالی آپارتمان‌هایشان است و از عوارض سالیانه شهرداری، مالیات بر دارایی و موارد دیگر معاف هستند. مالیات بر دارایی از جمله انواع مالیاتی‌هایی است که جز در کشور ما، تقریباً تمام کشورها از آن خیلی سخت‌گیرانه استفاده می‌کنند و در بعضی از کشورها هم حتی به ‌صورت تصاعدی پیش می‌رود.

اعتقاد دارم، تا زمانی که برای کالاهای مصرفی که به ‌صورت سرمایه‌ای وجود دارد، موضوع مالیات جدی گرفته نشود، مشکلات مرتبط با آن ما را رها نخواهد کرد.

مسکن در هیچ جا یک کالای سرمایه‌ای به ‌حساب نمی‌آید، ولی در ایران به قوی‌ترین کالای سرمایه‌ای تبدیل شده و ۲۰ برابر دلار رشد داشته است. به دنبال افزایش قیمت مسکن، قیمت اجاره و رهن هم بالا می‌رود و یک‌سری مشکلات عدیده برای میلیون‌ها خانوار پیش می‌آید.

توقف افزایش نرخ‌های هیجانی چقدر در کنترل انتظارات تورمی در جامعه می‌تواند تاثیر داشته باشد؟

نسبت مستقیم با هم دارند و بر یکدیگر اثر متقابل می‌گذارند، اما اینکه کدامش زودتر پیش می‌آید، مشخص نیست. زمانی به هر دلیل (سیاست‌های کنترلی دولت، کنترل تسهیلات و...) نقدینگی کم می‌شود و این مسئله بر قیمت کالاها تاثیر می‌گذارد و از افزایش قیمت‌ها به شکل هیجانی خبری نیست، ولی در مقطعی به عللی هزینه‌ها بالا می‌رود و تولید کم می‌شود، که قاعدتاً بر قیمت‌ها هم اثر خواهد داشت. اما شکی وجود ندارد که بدون نرخ هیجانی، هیچ‌کس انتظار افزایش قیمت ندارد، شاید یکی از دلایلی که امروز انتظارات تورمی مانند گذشته وجود ندارد، به کنترل موضوع نرخ‌های هیجانی برمی‌گردد.

روند تورم را در ماه‌های آینده چطور پیش‌بینی می‌کنید؟

تورم روند افزایشی نداشته و بانک مرکزی و دولت موفق به مدیریت آن شده‌اند، اما نباید به این دلخوش باشیم و از اصل ماجرا دور بمانیم. تقریباً روزی پنج هزار میلیارد تومان سود به سپرده‌های بانکی داده می‌شود، معنای آن این است در صورتی‌ که فردی ۱۰ میلیارد تومان سپرده در بانک داشته باشد، در سال دو میلیارد تومان سود دریافت می‌کند. البته بیشتر از این رقم یعنی ۵۰ یا ۱۰۰ میلیارد هم در بانک‌ها سپرده‌گذاری شده است، در حالی ‌که سود بانکی در تمام کشورهای دنیا بسیار پایین است. دو تا 8 درصد است و در بعضی کشورها حتی کارمزد نگهداری آن را هم از سپرده‌گذار دریافت می‌کنند که دلیل آن نبود زمینه سوداگری است.

به این شکل که در اروپا، آمریکا و یا ژاپن چند مسکنی برای مردم صرفه اقتصادی ندارد. حتی اروپایی‌ها خرید خانه را کاری احمقانه می‌دانند، زیرا با اجاره‌نشینی هم مالیاتشان کمتر خواهد بود و هم هزینه‌هایشان پایین‌تر باقی می‌ماند، بنابراین علاقه‌ای به خرید خانه از خود نشان نمی‌دهند. رفتار مردم ما دقیقاً برعکس آنهاست، بسیار به چند خانه‌ای علاقه‌مند هستند.

اینها از جمله مواردی است که باید اصلاح شود و تا زمانی که این کار صورت نگیرد، حتی اگر ثبات اقتصادی هم بر اساس معیارهای علمی ملاک عمل قرار گیرد، نتیجه‌گیری از آن کار بسیار سختی خواهد بود.

توصیه‌ شما به سیاست‌گذاری پولی برای ادامه روند کنترل انتظارات تورمی چیست؟ به نظر شما در کدام بخش‌ها باید تمرکز سیاست‌گذار برای جلوگیری از هیجانی‌شان نرخ‌ها بیشتر شود؟

چنانچه در صدد برآییم تا به این موضوع اصولی و ریشه‌ای بپردازیم، راهکارهای زیادی دارد. بر فرض در حوزه حامل‌های انرژی تنها برای بنزین حدود ۲۵ میلیارد دلار یارانه پرداخت می‌شود، این یارانه حدود ۱۲۵۰ همت است، در حالی‌ که کسری بودجه امسال ۴۲۰ همت است. اگر برای حل مشکل این ۴۲۰ همت، دولت و مجلس به نتیجه نرسند که بر فرض یارانه‌ها را کنترل کنند، به چاپ اوراق خزانه تبدیل می‌شود که قطعاً دوباره تورم‌زا خواهد بود.

پول پُرقدرت در دست مردم زیاد است، باید راه‌حلی برای آن در نظر گرفت. دولت در جو آرامی که پیش‌آمده و کنترل افزایش نقدینگی نقش فراوانی داشته، ولی از طرف دیگر به بدهکار هم تبدیل می‌شود. دولت قبل چند صد همت اوراق خزانه بدهکار است و جوی ایجاد کرد که نتوان از یک‌سری بدیهیات برای کنترل تورم استفاده کرد.

افزایش میزان اعتماد جامعه به تصمیمات و اقدامات بانک مرکزی را چقدر در بهبود شرایط کنترل تورم موثر می‌دانید؟

مردم خروجی کار را می‌بینند و بر اساس همان نتیجه‌گیری می‌کنند. بر فرض در صورتی ‌که مدام بر این نکته تاکید شود که برداشت پول بانک‌ها از بانک مرکزی کاهش یافت و یا رشد پایه پولی متوقف شد، در نهایت مردم باید نتیجه این کارها را در زندگی خود احساس کنند تا امیدواری در آنها افزایش یابد. مدت ۷ تا ۱۰ ماه خروجی کارهای بانک مرکزی از نگاه مردم خوب بوده، ولی یک مقدار شکننده است.

رتبه بیست و هفتم یا بیست و هشتم از نظر حجم اقتصاد، تولید سرانه ملی و دیگر موارد مرتبط در این زمینه در دنیا را داریم. اگر به مواردی که مورد اشاره قرار گرفت، توجه شود، جایگاه ما به رتبه نهم خواهد رسید.

به عبارتی، در صورتی‌ که دو مولفه، مالیات و یارانه را که واقعاً حرکت مهم و عظیمی هم به‌ حساب می‌آید، برای اصلاح در نظر بگیریم، از اینرو که عدد و رقم در آنها خیلی بالاست، بخش زیادی از مشکلات برطرف خواهد شد.

تنها در دو حامل بنزین و گازوئیل، حدود ۷۰ میلیارد دلار یارانه پرداخت می‌شود، این عیوب باید برطرف شود، وگرنه تا ابد همین وضعیت را خواهیم داشت. به همین دلیل، گفته می‌شود که در تثبیت نرخ‌ها، شکنندگی وجود دارد. زیرا کوچک‌ترین اقدام که الزاماً اقتصادی هم می‌تواند نباشد، توانایی تبدیل به یک تهدید را دارد. با تمام اینها سیاست بانک مرکزی برای کاهش انتظارات تورمی اثربخش بوده و باید برای تقویت آن به بانک مرکزی کمک کرد.