حمید کمار- پژوهشگر اقتصادی: بازار توافقی ارز یا همان بازار ارز تجاری آزاد، هفته گذشته کار خود را به صورت رسمی آغاز کرد. بانک مرکزی پیش از این در مقاطع مختلف از راه‌اندازی این بازار در آینده نزدیک خبر داده بود. سرانجام یکشنبه هفته گذشته این بازار رسماً اولین نرخ خود را مشخص کرد. پس از آنکه بانک مرکزی در سال گذشته بازار ارز را به ثبات نسبی رساند، از ابتدای سال‌جاری به تدریج نسبت به تعدیل تدریجی نرخ در مرکز مبادله اقدام کرد. به عبارت دیگر، پس از آنکه سیاست‌گذار توانست بازار ارز را به آرامش نسبی برساند و انتظارات تورمی را تا حدودی کنترل کند، تلاش کرد تا بدون تحمیل شوک قیمتی ناگهانی و تحریک مجدد انتظارات، زمینه را برای ایجاد یک بازار رقابتی و شفاف به نام بازار توافقی ارز فراهم کند. طبق اعلام رئیس کل بانک مرکزی، بازار ارز توافقی ماه‌ها پیش از رونمایی در هفته گذشته، به صورت آزمایشی در حال فعالیت بود. در نهایت یکشنبه هفته گذشته، روز رونمایی از این بازار بود.
در اطلاعیه‌ای که بانک مرکزی پیش از رونمایی رسمی بازار توافقی منتشر کرد، اعلام داشت که در راستای تکمیل اقدامات انجام شده برای ایجاد و راه‌اندازی بازار ارز تجاری کشور، تاکنون علاوه بر طراحی سامانه‌های مورد نیاز، گروه‌های مختلف صادرکنندگان و واردکنندگان، به بازار ارز تجاری وارد شده‌اند و نسبت به انجام معامله اقدام نموده‌اند. در این اطلاعیه همچنین اعلام شد تمامی صادرکنندگان مشمول بند (۲) ماده (۸) آیین نامه اجرایی تبصره (۶) بند (ح) ماده (۲) مکرر قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز به منظور رفع تعهد صادراتی از طریق واگذاری ارز حاصل از صادرات به دیگران، ملزم هستند که ارزهای مذکور را از طریق بازار ارز تجاری مرکز مبادله ارز و طلای ایران عرضه کنند.
طبق اعلام بانک مرکزی، سایر صادرکنندگان مشمول بند (۱) ماده (۸) آیین‌نامه مذکور شامل شرکت‌های صادرکننده محصولات پتروشیمی، پالایشی، فولادی، فلزات اساسی رنگین و فرآورده‌های نفتی، از تاریخ ۰۱/۱۱/۱۴۰۳ در چارچوب آیین‌نامه مذکور و تصمیمات کارگروه برگشت ارز حاصل از صادرات، از طریق بانک‌های عامل نسبت به عرضه ارز در بازار ارز تجاری مرکز مبادله ارز و طلای ایران اقدام و رفع تعهد صادراتی کنند. بانک مرکزی همچنین تاکید کرد واردکنندگانی که دارای تخصیص معتبر با محل تأمین ارز از طریق مرکز مبادله ارز و طلا هستند، باید از تاریخ ۰۱/۱۱/۱۴۰۳ و از طریق بانک‌های عامل نسبت به خرید ارز از بازار ارز تجاری مرکز مبادله ارز و طلای ایران اقدام کنند. پس از پایان اولین روز کاری بازار توافقی در ۲۴ آذر، بانک مرکزی با صدور اطلاعیه‌ای دیگر، نرخ کشف شده در این بازار را اعلام کرد. در این روز، نرخ فروش حواله هر دلار آمریکا ۵۹ هزار و ۶۴۸ تومان، درهم امارات ۱۶ هزار و ۶۹۶ و هر یورو ۶۴ هزار و ۳۹۸ تومان کشف قیمت شد.
نکته مهم در اطلاعیه مذکور، کشف قیمت در نبود محدودیت بود. طبق اعلام بانک مرکزی، در روز نخست کشف قیمت در بازار توافقی، تمامی بازیگران بازار امکان درج هرگونه نرخی را بدون محدودیت دارا بودند. بر همین اساس، از مجموع معادل ۷۶ میلیون دلار عرضه شده، معادل ۳۹.۵ میلیون دلار عرضه منجر به معامله شد که میانگین موزون نرخ معاملات انجام شده ۵۹ هزار و ۶۴۸ تومان کشف قیمت شد. کشف نرخ در شرایط نبود مداخله و محدودیت، اعتبار نرخ کشف شده در سامانه را اثبات می‌کند و نشان می‌دهد نرخ مذکور، نرخ واقعی بازار و حاصل توافق صادرکنندگان و واردکنندگان بوده است. این، همان هدفی است که بانک مرکزی از سال گذشته آن را دنبال می‌کرد و در نهایت توانست تا پیش از پایان پاییز سال‌جاری، آن را محقق کند.
نکته دیگر در رابطه با بازار توافقی، آغاز به کار این بازار با کمترین شوک قیمتی است. بانک مرکزی از ابتدای سال‌جاری تا پیش از شروع به کار بازار توافقی، نرخ ارز در مرکز مبادله را بیش از ۳۴ درصد تعدیل کرد. این در حالی است که نرخ بازار غیررسمی در همین مدت تنها کمتر از ۲۴ درصد افزایش داشت. این مقایسه نشان می‌دهد سیاست‌گذار ارزی تلاش کرده پیش از شروع به کار بازار توافقی، نرخ ارز را به صورت تدریجی و یکنواخت و بدون تحمیل شوک انتظاری به جامعه تعدیل کند تا در روز شروع به کار بازار توافقی، نرخ کشف شده در این بازار اختلاف چندانی با نرخ پیش از آن نداشته باشد و شوک قیمتی به بازار وارد نشود. بررسی مسیر نرخ ارز در مرکز مبادله و بازار غیررسمی، به وضوح تلاش بانک مرکزی برای کاهش اختلاف این دو نرخ در سال‌جاری را نشان می‌دهد.
در نهایت، سرعت بیشتر تعدیل نرخ در بازار رسمی نسبت به بازار غیررسمی باعث شد شکاف این نرخ با نرخ بازار غیررسمی در هفته گذشته برای اولین بار در سال‌جاری به کمتر از ۲۰ درصد برسد.
راه‌اندازی بازار توافقی، گام بزرگ بانک مرکزی در تعمیق بازار رسمی ارز به شمار می‌رود که رئیس کل بانک مرکزی حدود دو سال پیش در روز افتتاح مرکز مبادله به آن اشاره کرده بود. ایجاد یک بازار ارز که در آن عرضه‌کنندگان و متقاضیان ارز به صورت آزاد اقدام به معامله ارز کرده و همزمان بانک مرکزی به عنوان ناظر و تنظیم‌گر بازار، امکان نظارت و تنظیم‌گری در آن داشته باشد، هدفی است که سال‌هاست کشور برای آن تلاش کرد. راه‌اندازی این بازار می‌تواند به شکل‌های مختلف به اقتصاد کشور کمک کند. شفاف و قابل نظارت و مدیریت شدن بازار ارز، افزایش عرضه ارز از طریق افزایش انگیزه صادرکنندگان برای عرضه ارز در این بازار، کاهش دوره زمانی دریافت ارز، بی‌نیازی بانک مرکزی به مداخلات دستوری و بی‌نتیجه در بازار، افزایش انگیزه برای صادرات و ارزآوری بیشتر، تبدیل بازار رسمی ارز به مرجع اصلی تعیین نرخ، تقویت منابع ارزی به جهت افزایش عرضه ارز و کاهش نیاز به مداخله در بازار، تقویت صنایع صادرات محور و رونق گرفتن بازار سرمایه، برخی از مهم‌ترین مزایای راه‌اندازی و تعمیق بازار ارز رسمی است.
نظر شما