در طی چند سال گذشته، نظام حاکمیتی چین به طور پیوسته در حال آزمایشات گسترده بر روی طراحی، خلق و انتشار اولین رمز ارز ملی خود، یعنی یوان دیجیتال (e-CNY) بوده و اکنون به نظر می‌رسد که آماده تبدیل شدن به اولین اقتصاد بزرگ جهان است که ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) خود را رسما در سال 2024 راه‌اندازی می‌کند. با این حال، پروژه ارز دیجیتال ملی چین با چالش‌های مختلفی در داخل و خارج از کشور مواجه است. اگرچه دولت چین بیش از هر اقتصاد بزرگ دیگری در تحقیقات ارزهای دیجیتال پیشگام‌تر عمل کرده، اما این چالش‌های اقتصادی و سیاسی به این معناست که پس از نزدیک به یک دهه توسعه و چندین سال آزمایش بر روی یوان دیجیتال، هنوز تاریخ مشخصی برای انتشار رسمی آن اعلام نشده است. با توجه به مسائل فوق‌الذکر، به نظر می‌رسد که بررسی ماهیت، کارکردها، خصوصیات و چالش‌های پیش روی یوان دیجیتال برای بازارهای مالی اقتصادهای دیگر از جمله کشور ما، حائز اهمیت باشد. لذا در بخش جدید از مجموعه مقالات "تجربه جهانی حرکت به سوی توسعه ارزهای دیجیتال بانک مرکزی"، به سراغ تبیین عملکرد بانک خلق چین در ارتباط با رمز ارز ملی خود، یعنی یوان دیجیتال می‌رویم.

با ماهیت یوان دیجیتال (e-CNY) آشنا شوید

رمز ارز ملی کشور چین، یا ارز دیجیتال بانک مرکزی چین که با نام یوان دیجیتال (e-CNY)، شناخته می‌شود، نسخه دیجیتال ارز قانونی چین، رنمینبی (RMB) یا یوان کاغذی است و یک ارز دیجیتال بانک مرکزی متمرکز محسوب می‌شود. این رمز ارز ملی توسط بانک مرکزی چین، یعنی بانک خلق چین (PBOC) صادر می‌شود و در واقع امتیاز انتشار، مدیریت و بازخرید یوان دیجیتال، انحصارا فقط در اختیار این نهاد قرار دارد. این رمز ارز ملی جهت ایجاد سهولت در مبادلات، سهولت در پرداخت هزینه‌های روزانه کالاها و خدمات شهروندان چینی و در نهایت، افزایش سرعت معاملات تجاری در این کشور طراحی شده است. همچنین یوان دیجیتال بخشی از پایه پولی (M0) کشور چین را تشکیل می‌دهد، به این معنی که این ارز دیجیتال بخشی از "پول نقد" در گردش این کشور محسوب می‌شود.

درآمدی بر تاریخ توسعه و انتشار یوان دیجیتال از ابتدا تا به امروز

بانک مرکزی چین از سال 2014 ، تحقیق و بررسی برای خلق و انتشار یک رمز ارز ملی را آغاز کرد. رئیس بانک خلق چین در جولای 2014 اعلام کرد که چین، اولین کشوری خواهد بود که رمز ارز ملی خود، یعنی یوان دیجیتال را علاوه بر مناسبات اقتصادی داخلی شهروندان چینی، به سرعت وارد عرصه تجارت بین‌الملل کرده و در پیمان‌های پولی دو یا چندجانبه به کار خواهد گرفت.

اما شرایط آنطور که پیش‌بینی شده بود، پیش نرفت. چالش‌های جدی اقتصاددانان و متخصصین حوزه مالی که گروهی طرفدار و گروه مخالف پر و پا قرص انتشار یوان دیجیتال بوده‌اند، صدور این رمز ارز ملی را به مدت 6 سال به تعویق انداخت، به طوری که از سال 2014 تا ابتدای سال 2020، پیشرفتی جز راه‌اندازی آزمایشی اولیه یوان دیجیتال در شنژن، سوژو، چنگدو و شیونگان انجام نشد. این انتشار آزمایشی، در سال 2021 به استان هاینان، شانگهای و تعدادی شهر دیگر گسترش یافت. از آوریل 2022، برنامه توسعه آزمایشی یوان دیجیتال در سایر شهرهای بزرگ چین و همچنین هنگ‌کنگ (به عنوان اولین اقلیم خارج از محدوده چین) انجام گرفت.

بازی‌های المپیک زمستانی 2022، اولین رویداد و مجمع بزرگ بین‌المللی بود که استفاده آزمایشی یوان دیجیتال (e-CNY) در آن به وقوع پیوست. بازدیدکنندگان خارجی این ایونت ورزشی، برای اولین بار در قالب حساب‌های کاربری از پیش طراحی شده، توانستند بخشی از هزینه‌های روزمره خود در طول برگزاری بازی‌های المپیک زمستانی پکن را با این رمز ارز ملی پرداخت کنند. در حقیقت این اتفاق، اولین مواجهه نسبتا رسمی کشورهای خارجی با یوان دیجیتال بود و امروز که در سال 2024 میلادی قرار داریم، هنوز تاریخ دقیقی مبنی بر انتشار و صدور رسمی این رمز ارز ملی توسط بانک خلق چین اعلام نشده است. به گفته کارشناسان حوزه مالی، علت اصلی تاخیر در راه‌اندازی رسمی یوان دیجیتال، مخالفت‌ها و کارشکنی‌های داخلی و خارجی در افزایش به کارگیری ارز ملی چین (یوان کاغذی و یوان دیحیتال) برای تراکنش‌های فرامرزی بوده است. حاکمیت چین در چند سال اخیر در راستای اهداف بلندمدت پکن در جهت افزایش استفاده از یوان کاغذی و دیجیتال در خارج از بازار داخلی چین تلاش زیادی کرده است.

یوان دیجیتال، بازوی پُرقدرت حاکمیت چین در عرصه اقتصاد بین‌الملل

ارز قانونی چین، رنمینبی (RMB) یا یوان کاغذی، در حدود 3 درصد از سهم پرداخت‌های بین‌المللی را به خود اختصاص داده و پس از دلار آمریکا با نزدیک به 40 درصد، یورو با بیش از 35 درصد و پوند انگلیس با چیزی در حدود 22 درصد، با اختلاف در جایگاه چهارم قرار گرفته است. اما این سهم بسیار کم، در تضاد آشکار و نامتناسب با رتبه دوم سهم چین از تولید ناخالص داخلی جهانی (17.9 درصد) قرار دارد. در همین حال، در داخل کشور، دولت چین مدت‌هاست که قصد خود را برای محدود کردن قدرت و سهم بازار بانک‌های تجاری و شرکت‌های پرداخت دیجیتالی که مستقل از دولت فعالیت می‌کنند، به ویژه Alipay (متعلق به علی‌بابا) و WeChatPay (متعلق به Tencent) اعلام کرده است. خلق و انتشار یوان دیجیتال به عنوان یک ارز دیجیتال متمرکز، به چین این امکان را می‌دهد که هم افزایش سهم خود از پرداخت‌های فرامرزی و جهانی را افزایش دهد و هم بخش قدرتمند فناوری مالی خصوصی خود را با دقت بیشتری رصد کند.

مهم‌ترین مشخصه و ویژگی شاخص یوان دیجیتال چیست؟

مهم‌ترین مزیت انتخاب پلتفرم و شبکه مبادلات مبتنی بر یوان دیجیتال، افزایش سطح امنیت و حفظ حریم خصوصی کاربران است. طبق بخشنامه‌ای که در پایان سال 2022 که توسط بانک خلق چین (PBOC) منتشر شد، توضیح داده می‌شود که چگونه در طراحی یوان دیجیتال از "انواع فناوری‌های مدرن مبادلاتی و امنیتی از جمله سیستم گواهی دیجیتال، امضای دیجیتال و ذخیره‌سازی رمزگذاری‌شده برای غیرممکن کردن حملات سایبری، سیستم ضد کپی‌برداری غیرقانونی و جعل حساب کاربری و سیستم ضد جعل تراکنش، استفاده شده است".

چالش‌های پیش روی حاکمیت چین در عرضه فراگیر و رسمی یوان دیجیتال

اگرچه چین در حال حاضر بازار و زیرساخت پرداخت دیجیتال قابل توجهی دارد، اما یوان دیجیتال تاکنون برای ورود به این بازار با چالش‌های عدیده مواجه بوده است. یکی از دلایل عمده این چالش‌های عدیده این است که بازار خدمات پرداخت دیجیتال بخش خصوصی در چین بسیار محبوب است و این بازار تقریبا به طور کامل متعلق به دو قطب اصلی در چین، یعنی علی بابا (با بیش از 50 درصد سهم بازار) و وی چت پی/ (با تقریباً 40 درصد سهم بازار) با بیش از یک میلیارد کاربر اختصاصی برای هر کدام است. همچنین پلتفرم و شبکه مبادلات یوان دیجیتال، هنوز از لحاظ ظرفیت و مقیاس‌پذیری فناوری‌های پرداخت دیجیتال نسبت به این کمپانی قدرتمند، پایین‌تر است. در واقع، مشکل اصلی پیش روی یوان دیجیتال در داخل کشور در وهله اول در سیاست‌های تشویقی برای استفاده از این رمز ارز ملی نهفته است. بر روی کاغذ بیش از 261 میلیون کیف پول الکترونیکی یوان دیجیتال وجود دارد که افزایش قابل توجهی در تعداد کاربران آن در یک سال اخیر است. با این حال، بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد که بیشتر این کیف پول‌ها عملاً خالی هستند (با متوسط موجودی 3 یوان/ کمتر از 50 سنت) و به احتمال زیاد مورد استفاده فعال قرار ندارند. بازخوردهای چند سال اخیر راه‌اندازی آزمایشی این رمز ارز ملی نشان می‌دهد که اقبال چندانی در شهرورندان چینی نسبت به سیستم یوان دیجیتال، زمانی که سازوکارهای جایگزین‌ توسعه‌یافته‌تر و راحت‌تر در حال حاضر در چین موجود است، وجود ندارد.

چالش مهم بعدی این است که در یک نظرسنجی با حجم نمونه بالا در چین طی سال 2021 مشخص شد که شهروندان چینی نسبت به موضوع حفظ حریم شخصی، اعتماد کافی به بانک مرکزی ندارند. لذا استفاده از علی پی و وی چت را ترجیح می‌دهند. حتی برخی از تحلیلگران اقتصادی چینی حدس می‌زنند که یوان دیجیتال به هیچ وجه نمی‌تواند از غول‌های بخش خصوصی چین که بدون دخالت قابل توجه دولت فعالیت می‌کنند، پیشی بگیرد. مسئله بعدی، عدم اقبال شهروندان غیرچینی و خارجی نسبت به یوال دیجیتال است که نمونه بارز آن در المپیک زمستانی 2022 پکن نمایان شد. در حالی که این رویداد، اولین باری بود که یوان دیجیتال و پلتفرم آن با تبلیغات گسترده در معرض بازدیدکنندگان خارجی قرار می‌گرفت، اما بیشتر ورزشکاران غیرچینی و توریست‌های حاضر در این رقابت‌ها ترجیح دادند از ویزا کارت، اسپانسر رسمی المپیک و تنها پلتفرم پرداخت دیجیتال بخش خصوصی موجود در این بازی‌ها یا پول نقد فیزیکی استفاده کنند.

بنابراین سوال مهم اینجا مطرح می‌شود هنگامی که یوان دیجیتال برای استقرار و استفاده فراگیر در کشور خود و در بین شهروندان چینی، با مشکل جدی روبرو است، پس چگونه می‌تواند در عرصه بین‌الملل، حرفی برای گفتن داشته باشد؟

منابع:

1. A group of authors(2024),” Money and Payments: The U.S. Dollar in the Age of Digital Transformation”, ”, Reporting in BOARD OF GOVERNORS OF THE FEDERAL RESERVE SYSTEM
2. ……………….…(2024),”Digital and Vitual Currencies For Sustainable Develeopment”, Reporting of Economic and social commission For Asia and the Pacific
3. ……………………….(2022),”The Rise of Central Bank Digital Currencies (CBDCs) What you need to know,” Reporting of PWC ( Global Crypto Team )
4. Aue, Raphael &Gambacorta, Leonardo and et al (2021),” Central bank digital currencies: motives, economic implications and the research frontier”, Monetary and Economic Department, This publication is available on the BIS website (www.bis.org).
5. Carstens, Agustín(2021),” Digital currencies and the future of the monetary system”, Hoover Institution policy seminar.
6. Didenko ,Anton N. & Buckley , Ross P.(2021),” CENTRAL BANK DIGITAL CURRENCIES: POTENTIAL RESPONSE TO THE FINANCIAL INCLUSION CHALLENGES OF THE PACIFIC”, Reporting of ASIAN DEVELOPMENT BANK.
7. Fernández de Lis, Santiago & Gouveia, Olga(2018),”Central Bank digital currencies: features, options, pros and cons”, Article published in “Anuario del ICO 2018”, http://www.fundacionico.es/wp content/uploads/2019/02/ANUARIO-EURO-2018-FINAL-1.pdf
8. FIEDLER, Salomon, GERN ,Klaus-Jürgen, KRIWOLUZKY, Alexander & et.al (2019) ,” The Future of Money”, Reporting of ECON committee Monetary Dialogue, Policy Department for Economic.
9. Foster ,Katherine & Blakstad ,Sofie & Gazi , Sangita & Bos, Martijn(2021), ”Digital currencies and CBDC impacts on least developed countries (LDCs)”, Joint report of the United Nations Development Programme (UNDP) and United Nations Capital Development Fund (UNCDF).
10. Labonte, Marc & Nelson, Rebecca M.(2022),” Central Bank Digital Currencies: Policy Issues”, Congressional Research Service.