اتمسفر و سرزمین‌های هوشمند و دیجیتال مالی و اقتصادی، در چند سال اخیر به عنوان یک تسهیل‌گر مهم در تغییر پارادایم سیستم‌های پولی و نظام‌های پرداخت در سراسر جهان عمل کرده‌اند، به طوری که رهبری فین‌تک در سازوکارهای انتقال هزینه مبادلات تجاری و ذخیره ارزش، مفهوم ارزهای معیار به ویژه رمز پول‌ها را به شکل بی‌سابقه‌ای متحول کرده است. در این بین، بازار کریپتو یا ارز دیجیتال از سال ۲۰۰۸ شاهد رشد بی‌سابقه‌ای در فناوری‌های نوین مالی بوده است، به‌ ویژه با ظهور اخیر پروتکل‌های پیشرفته که اکوسیستم بازار ارز دیجیتال را در سطح جدیدی از بسترهای کاربردی قرار داد. با این حال، به نظر نمی‌رسد هیچ رویکردی در بازار ارز دیجیتال، به اندازه رمز ارزهای ملی یا ارزهای دیجیتال بانک مرکزی، تاثیر مهمی بر مناسبات اجتماعی و اقتصادی جوامع بگذارد. به همین دلیل است که طی چند سال گذشته، کشورها یکی پس از دیگری، اهداف خود را بر توسعه دارایی‌های دیجیتالی ملی خود در قالب ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) قرار داده‌اند و لذا به نظر می‌رسد اقتصادهای جهانی، عزم جدی برای خلق و توسعه یک ارز دیجیتال ملی و دستیابی به یک نظام مبادلاتی ایمن، فراگیر، کارآمد و نوآورانه تحت نظارت بانک‌های مرکزی خود دارند.

بانک مرکزی اتحادیه اروپا نیز همانند سایر بانک‌های فدرال در سطح جهان، از چندین سال پیش و با تغییر در نظام مدیریتی خود، به فکر طراحی، خلق، راه‌اندازی و صدور رمز ارز دیجیتال خود با نام "یورو دیجیتال" افتاده است. بیش از ۳۴۶ میلیون اروپایی، روزانه مقادیر زیادی اسکناس و سکه‌های یورو را به صورت پول نقد با خود حمل کرده و هنگام خرید یا پرداخت‌های خود استفاده می‌کنند، اما حمل و به کارگیری اینگونه از پول در شرایطی که اقتصاد دیجیتالی و مبتنی بر بسترهای وب، پیشتاز تجارت بین‌الملل در حال حاضر و آینده خواهد بود، موجب کاهش مطلبویت در بین شهروندان و صاحبان کسب و کارها در منطقه یورو گشته بود. همین امر سبب شد که ریاست بانک مرکزی اتحادیه اروپا در فوریه ۲۰۲۰ در اولین نشست خبری خود پس از انتصاب در این نهاد، اعلام کند که یکی از مسئولیت‌های ما، در کنار هدف اصلی مهار تورم و ثبات قیمت، اطمینان از توسعه عملکرد روان سیستم‌های پرداخت در قالب رویکردهای نوین پولی در آینده اقتصادی این منطقه و توسعه و انتشار یک ارز دیجیتال بانک مرکزی واحد و مشترک است. مبتنی بر اهمیت موضوع، در پرونده پژوهشی جدید با عنوان "تجربه جهانی حرکت به سوی توسعه ارزهای دیجیتال بانک مرکزی" از دریچه‌ای جدید، به موضوع خلق، انتشار و توسعه ارزهای دیجیتال بانک مرکزی ورود می‌کنیم و تجربه‌های بین‌المللی در این حوزه را در اقصی نقاط جهان، تبیین می‌نماییم و در اولین مقاله به سراغ یکی از قطب‌های اقتصادی دنیا، یعنی اتحادیه اروپا رفته تا از نزدیک، سیاست‌های تئوریک و عملیاتی منطقه یورو در طراحی و انتشار رمز ارز ملی مشترک بانک مرکزی این قاره را بررسی نماییم و به این مهم بپردازیم که یورو دیجیتال چگونه بر سیستم مالی جهان تاثیر خواهد گذاشت؟

یورو دیجیتال، شناخت ماهیت و آشنایی با مکانیزم عملکردی

یورو دیجیتال با نام "Digital Euro" ، نسخه الکترونیک یوروی کاغذی و ابزار نوین بستر وب در حوزه پرداخت هزینه‌ها، انتقال وجه و وسیله ذخیره ارزش برای شهروندان و صاحبان اتحادیه اروپا است که مانند پول‌های رایج امروزی، امن و کاربرپسند خواهد بود. یورو دیجیتال، ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) محسوب شده که برخلاف سایر دارایی‌های رمزنگاری شده، به صورت متمرکز تولید شده و به عنوان نسخه دیجیتال پول نقد، مکمل اسکناس و سکه‌های یورو خواهد بود که به مردم حق انتخاب بیشتری در مورد نحوه پرداخت می‌دهد. امتیاز انحصاری طراحی، خلق و انتشار این رمز ارز فقط و فقط در اختیار بانک مرکزی اتحادیه اروپا (ECB) قرار دارد و هیچ شرکت خصوصی یا نهاد دولتی دیگر در سطح اتحادیه اروپا و جهان، امکان صدور آن را ندارد. در حال حاضر، فقط آن دسته از بانک‌های مرکزی کشورهای اروپایی عضو این اتحادیه که در ECB حساب فعال دارند، می‌توانند به صورت محدود برخی مبادلات خود با بانک مرکزی اتحادیه اروپا را از طریق Digital Euro انجام دهند.

چرا اتحادیه اروپا، اقدام به خلق و انتشار یورو دیجیتال خواهد کرد؟

سوال مهمی که در اینجا مطرح می‌شود این است که اساسا چرا بانک مرکزی اتحادیه اروپا به شدت به دنبال صدور و انتشار ارز دیجیتال رسمی مشترک خود در این منطقه است؟ پاسخ این سوال را می‌توان پیرامون مزایایی که این ارز دیجیتال بانک مرکزی برای جامعه اروپایی به ارمغان خواهد آورد، جستجو کرد:

-تقاضای فزاینده جامعه اروپایی نسبت به پرداخت‌های دیجیتال قابل اعتماد، مطمئن، پویا و پُرشتاب، علت اصلی نیاز کشورهای عضو اتحادیه اروپا به یورو دیجیتال است. وجود یک رمز ارز دیجیتال صادر شده توسط نهاد بانک مرکزی، لنگر ثبات سیستم‌های پرداخت و سازوکازهای پولی بهینه در اروپا را فراهم می‌کند. همچنین یورو دیجیتال، حاکمیت پولی منطقه یورو را تقویت کرده و رقابت و کارایی را در بخش مبادلات و تجارت امن، ارتقا می‌بخشد.

-یوروی دیجیتال، مکمل قابل اعتماد و پایداری برای پول نقد است

-برخلاف رمز ارزهای خصوصی مانند بیت‌کوین، ارزش یورو دیجیتال همیشه ثابت خواهد بود

-ارزش یورو دیجیتال کاملا مشابه یورو کاغذی خواهد بود

-کارکرد یورو دیجیتال از منظر رقابت کافی، شمول مالی گروه‌های آسیب‌پذیر و همچنین یک سیستم پرداخت پشتیبان به مراتب بهتر از وجوه نقد به صورت اسکناس و سکه است

-در صورت ورشکستگی و اختلال در نظام‌های پرداخت متعارف، بستر مبادلاتی یورو دیجیتال به دلیل تضامین بانک مرکزی اتحادیه اروپا، به فعالیت خود ادامه خواهد داد

-بستر مبادلاتی یورو دیجیتال این اطمینان را ایجاد می‌کند که تمامی شهروندان منطقه یورو، در تمامی مختصات این قاره، دسترسی به یک ابزار مبادله‌ای فراگیر، کارآمد، ساده، جهان شمول با قابلیت ذخیره ارزش بودن مطمئن داشته باشند.

مشخصه‌های کلیدی و شاخص رمز ارز بانک مرکزی یوروی دیجیتال

-مقاومت سیستماتیک بالای یوروی دیجیتال در برابر جعل تراکنش‌ها

از آنجایی که سیستم تراکنش‌ها به طور همزمان و اتوماتیک بر روی چندین مرکز داده با قابلیت رصد دارد، امکان جعل یا تغییر داده‌های تراکنش قابل انجام در بستر یوروی دیجیتال غیرممکن خواهد شد. این مقاومت سیستماتیک در برابر دستکاری‌ها و اختلالات، مزایای قابل توجهی به ویژه برای مشتریان و مشاغل مختلف اروپایی و جهانی که عموما هیچ شناخت و اعتمادی به یکدیگر ندارند، به وجود می‌آورد. در واقع، بستر امن یوروی دیجیتال، ریسک ناشی از مبادلات تجاری با کمترین میزان آشنایی را از بین می‌برد.

-امنیت یورو دیجیتال در مقابل حملات سایبری و هکری

داده‌های مرتبط با مبادلات و نقل و انتقالات هر کاربر در یک سازوکار ویژه مالی، به صورت مدیریت شده، غیرمتمرکز و بر روی چندین سرور شخص ثالث در دیتاسنتر بانک مرکزی اتحادیه اروپا ذخیره می‌شوند. از آنجایی که در این فرآیند، هیچ چالش یا نقطه‌ نفوذ و شکستی به چشم نمی‌خورد، ذخیره‌سازی غیرمتمرکز داده‌ها، بستر مبادلاتی یورو دیجیتال را در برابر حملات سایبری و نفوذ هکرها مقاوم‌تر می‌کند.

-افزایش بهره‌وری در بستر یورو دیجیتال

نظام پرداخت، مبادله و ذخیره ارزش در سازوکار یورو دیجیتال که مبتنی بر فناوری بلاک‌چین است و DLT همتا به همتا دارد، به شدت می‌تواند منجر به افزایش بهره‌وری قابل توجه در صنعت رمز ارزهای رسمی و ملی شود. در واقع، یکی از ویژگی‌های اصلی بستر یورو دیجیتال که سبب ارزش بالا در این بخش می‌شود، سیستم پرداخت بسیار ساده و دارای سهولت و عدم نیاز به واسطه‌های متعدد (مانند اتاق‌های پایاپای) است. در نتیجه، هزینه‌های این نظام پرداختی بسیار کاهش می‌یابد و تراکنش‌ها بسیار پُرشتاب‌تر پردازش می‌شوند. این سازوکار همچنین دارای بهبود کارایی قابل توجه در پرداخت‌های بین‌المللی و فرامرزی خواهد بود.

تبیین اثرات یورو دیجیتال بر نظام مالی امروز جهان

رمز ارز رسمی بانک مرکزی اتحادیه اروپا تلاش می‌کند تا دیجیتالی‌سازی را تقویت کرده و در عین حال آزادی انتخاب مردم را در مورد نحوه پرداخت و تضمین رقابتی و ایمن بودن پرداخت‌هایشان را حفظ کند. علاوه بر این، یورو دیجیتال، سیستم مالی فعلی اروپا را ایمن‌تر، در دسترس‌تر و ساده‌تر می‌سازد و شمول مالی را ارتقا می‌دهد. با این حال، حفاظت از حریم خصوصی، اولویت اصلی برای منتشرکنندگان یورو دیجیتال خواهد بود . این امر به حفظ اعتماد در پرداخت کمک شایانی می کند. از طرف دیگر، یورو دیجیتال، هزینه‌های مرتبط با تراکنش‌ها را به شدت کاهش داده و بستر الکترونیک اقتصاد را ارتقا می‌بخشد و در عین حال تضمین می‌کند که پول بانک مرکزی در قلب سیستم مالی باقی می‌ماند. مسئله بعدی این است که یک یورو دیجیتال می‌تواند به طور بالقوه در مقیاس جهانی کاتالیز شود، یعنی ممکن است با ارائه قابلیت همکاری با ارزهای دیجیتال بین‌الملل، از جمله سایر CBDCها، مزایای کارایی را در پرداخت‌های فرامرزی ایجاد کند. اما توجه به این نکته خالی از لطف نیست که دو نقطه قوت اصلی یورو دیجیتال، یعنی ایمنی و نقدینگی، اگر به اندازه کافی تحت مدیریت قرار نگیرد، می‌‎تواند ثبات پولی و مالی اتحادیه اروپا و حتی اقتصاد جهان را به خطر بیاندازد.

منابع:

1. A group of authors(۲۰۲۴),” Money and Payments: The U.S. Dollar in the Age of Digital Transformation”, ”, Reporting in BOARD OF GOVERNORS OF THE FEDERAL RESERVE SYSTEM
2. ……………….…(۲۰۲۴),”Digital and Vitual Currencies For Sustainable Develeopment”, Reporting of Economic and social commission For Asia and the Pacific
3. ……………………….(۲۰۲۲),”The Rise of Central Bank Digital Currencies (CBDCs) What you need to know,” Reporting of PWC ( Global Crypto Team )
4. Aue, Raphael &Gambacorta, Leonardo and et al (۲۰۲۱),” Central bank digital currencies: motives, economic implications and the research frontier”, Monetary and Economic Department, This publication is available on the BIS website (www.bis.org).
5. Carstens, Agustín(۲۰۲۱),” Digital currencies and the future of the monetary system”, Hoover Institution policy seminar.
6. Didenko ,Anton N. & Buckley , Ross P.(۲۰۲۱),” CENTRAL BANK DIGITAL CURRENCIES: POTENTIAL RESPONSE TO THE FINANCIAL INCLUSION CHALLENGES OF THE PACIFIC”, Reporting of ASIAN DEVELOPMENT BANK.
7. Fernández de Lis, Santiago & Gouveia, Olga(۲۰۱۸),”Central Bank digital currencies: features, options, pros and cons”, Article published in “Anuario del ICO ۲۰۱۸”, http://www.fundacionico.es/wp content/uploads/۲۰۱۹/۰۲/ANUARIO-EURO-۲۰۱۸-FINAL-۱.pdf
8. FIEDLER, Salomon, GERN ,Klaus-Jürgen, KRIWOLUZKY, Alexander & et.al (۲۰۱۹) ,” The Future of Money”, Reporting of ECON committee Monetary Dialogue, Policy Department for Economic.
9. Foster ,Katherine & Blakstad ,Sofie & Gazi , Sangita & Bos, Martijn(۲۰۲۱), ”Digital currencies and CBDC impacts on least developed countries (LDCs)”, Joint report of the United Nations Development Programme (UNDP) and United Nations Capital Development Fund (UNCDF).
10. Labonte, Marc & Nelson, Rebecca M.(۲۰۲۲),” Central Bank Digital Currencies: Policy Issues”, Congressional Research Service.