در دو سال گذشته، بانک مرکزی به منظور کنترل نرخ ارز و تثبیت اقتصادی، مجموعه‌ای از سیاست‌های متنوع و هدفمند را به اجرا گذاشته است. این اقدامات به ویژه در شرایطی که کشور با چالش‌های اقتصادی و تورمی مواجه بود، اهمیت ویژه‌ای پیدا کرد. یکی از اصلی‌ترین سیاست‌ها، مدیریت عرضه و تقاضای ارز از طریق مداخله مستقیم در بازار ارز بود. بانک مرکزی با فروش ارز در بازار و تأمین نیازهای ارزی واردکنندگان، سعی در کاهش نوسانات نرخ ارز داشت. همچنین، ایجاد بازار ثانویه ارز به منظور تسهیل دسترسی به ارز برای فعالان اقتصادی و کاهش فشار بر بازار آزاد، از دیگر اقدامات مؤثر این نهاد بود. علاوه بر این، بانک مرکزی با افزایش نرخ بهره و اعمال سیاست‌های پولی انقباضی، تلاش کرد تا نقدینگی را کنترل کند و از این طریق به کاهش فشار تورمی و نوسانات ارزی کمک کند. این سیاست‌ها به ویژه در سال گذشته تأثیرگذار بود و توانست تا حدی از افزایش بی‌رویه نرخ ارز جلوگیری کند. همچنین، بانک مرکزی با تقویت روابط خود با کشورهای همسایه و استفاده از ظرفیت‌های تجاری، تلاش کرد تا منابع ارزی کشور را افزایش دهد. این اقدامات به همراه سیاست‌های اقتصادی دیگر، به تثبیت نسبی نرخ ارز و ایجاد شرایطی پایدارتر در بازار ارز کمک کرد. با این حال، چالش‌های ساختاری و تحریم‌های بین‌المللی همچنان بر بازار ارز تأثیرگذار بودند و نیاز به سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه و مستمر برای حفظ ثبات اقتصادی و ارزی احساس می‌شود. در اینباره با مجتبی کاروان، عضو اتاق بازرگانی ایران به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید:
بانک مرکزی در دوره اخیر تلاش کرده دیپلماسی بانکی را تقویت کند و اقداماتی برای توسعه تجارت، به ویژه بین ایران و روسیه انجام شده است، این اقدامات را چطور ارزیابی می‌کنید؟
قطعا باید در زمینه دیپلماسی فعال‌تر از گذشته عمل کنیم. اقداماتی در تجارت بین ایران و روسیه انجام شده که توانسته بخشی از نقل و انتقالات پولی را حل کند، این دیپلماسی باید در مورد سایر کشورها نیز گسترش یابد. در حوزه عراق، با وجود آنکه لازم است تا همکاری بین بانک‌های ایران و عراق اتفاق بیفتد، این همکاری به خوبی شکل نمی‌گیرد و به دلیل تحریم‌ها، بانک‌های عراق همکاری لازم را ندارند. بنابراین، باید این دیپلماسی تقویت شود و نتایج آن را در آینده بررسی کنیم تا ان‌شاءالله شاهد شرایط بهتری در حوزه بانکی و مراوده با کشورهای همسایه باشیم.
اجرای سیاست تثبیت توسط بانک مرکزی با هدف تثبیت نرخ ارز و کنترل نرخ تورم انجام شد، این اقدامات چقدر به کنترل نرخ ارز منجر شد؟
یکی از اقداماتی که بانک مرکزی انجام داده، کنترل نقدینگی است. انتظار می‌رفت نرخ دلار در بازار آزاد فراتر از عدد فعلی باشد، اما با توجه به تمهیداتی که اندیشیده شد، نرخ ارز کنترل شد. با این حال، سیاست تثبیت تبعاتی نیز داشت و مسئله‌ای که فعالان اقتصادی با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، تأمین نقدینگی و سرمایه در گردش از سیستم بانکی است که با مشکلاتی مواجه شده‌اند. باید شرایطی را پیش‌بینی کنیم که هم فعالان اقتصادی، کارخانه‌داران و صنعتگران برای تأمین سرمایه در گردش دچار مشکل نشوند و هم بر کنترل نقدینگی و نرخ ارز تسلط داشته باشیم. تفکیک این دو موضوع کار سختی است، اما شدنی است. بدون شک، اقدام بانک مرکزی در رابطه با کنترل نرخ ارز مؤثر بوده است
تامین ارز اربعین و مراسم حج به ارزهای غیر دلاری، چقدر می‌تواند به ثبات نرخ ارز کمک کند؟
وقتی بانک مرکزی اعلام می‌کند که ارز آزاد نداریم، موظف است حداقل آنچه یک زائر یا مسافر نیاز دارد را در اختیارش قرار دهد. بانک مرکزی با این اقدام، جریان تقاضای بازار آزاد را کاهش داده و توانسته کنترل نرخ ارز را در دست بگیرد. بدون شک، هم سفر و زیارت وجود دارد و هم اینگونه اقدامات می‌تواند به کاهش تقاضا در بازار منجر شود و از افزایش کاذب قیمت‌ها جلوگیری کند.
اقدامات بانک مرکزی در راستای سیاست تثبیت چقدر به پیش‌بینی‌پذیری بازار و تجار و فعالان اقتصادی کمک کرده است؟
به دلیل متغیرهای متعددی که در جامعه وجود دارد و همچنین شرایط سیاسی برون‌مررزی ثبات اقتصادی، آنطور که باید و شاید شکل نگرفته است و همه انتظار تورمی را در ذهن خود دنبال می‌کنند. با این حال، بانک مرکزی در کوتاه‌مدت به سمت ثبات حرکت کرده است، اما آنچه که تاجر، صنعتگر و بازرگان ما به آن تکیه کند، عملاً امکان‌پذیر نیست و فعالیت‌های اقتصادی نمی‌توانند به صورت کوتاه‌مدت برنامه‌ریزی شوند.
قطعا بانک مرکزی باید به سمت تک‌نرخی شدن ارز برود. وجود چند نرخ ارز برای فعالیت‌های اقتصادی ریسک زیادی به همراه دارد و این سوال پیش می‌آید که امروز در کدام گروه قرار داریم، آیا ارز به ما تخصیص داده می‌شود، آیا نیمایی یک یا نیمایی دو هستیم، یا باید ارز حاصل از صادرات را دریافت کنیم؟ این مسائل، با توجه به تصمیمات خلق‌الساعه‌ای که در خصوص کنترل نرخ ارز اتخاذ می‌شود، فعالان اقتصادی را دچار بحران می‌کند و آنها نمی‌توانند تصمیم‌گیری حداقل میان‌مدتی داشته باشند. لذا شاید برخی اتفاقات در کوتاه‌مدت اثرگذار باشند، اما برای تکیه کردن فعالان اقتصادی بر ثبات بازار کافی نیست.
توصیه شما به بانک مرکزی در این زمینه چیست؟
با توجه به شرایط کشور، در عرضه دلار با محدودیت‌هایی مواجه هستیم. به دلیل کنترل تورم، نرخ‌هایی تعریف شده و از سوی دیگر، فعالان اقتصادی و تولیدکنندگان مجبورند با نرخ‌های آزاد کالا تولید و صادر کنند و ارز خود را با نرخی که بانک مرکزی تعیین می‌کند، بفروشند. متأسفانه، جریان صادرات غیرنفتی ما به دلیل برخی مسائل کاهش یافته است. پیشنهاد مشخص من این است که ارز، به جز ارز معیشت و دارو، تک‌نرخی شود تا فعالان اقتصادی بتوانند بر اساس آن تصمیم‌گیری کنند. به جای اینکه ارز خود را با نرخ سنا عرضه کنند، باید هزینه‌هایی که در داخل کشور می‌کنند با نرخ ارز آزاد محاسبه شود. بانک مرکزی باید به این موضوع توجه کند که اگر اقتصاد بخواهد به ثبات برسد، باید ارز را تک‌نرخی کند. وقتی شرایط برای فعالان اقتصادی مهیا شود، ارزآوری بیشتری خواهند داشت و مشکل ارزی ما در بازار تقاضا حل خواهد شد. این مسائل به هم مرتبط هستند.
وقتی بر صادرات غیرنفتی تأکید داریم، باید این اقدام برای فعالان اقتصادی توجیه‌پذیر باشد. ما با تحریم‌ها و مشکلات نقل و انتقال پول مواجه‌ایم، اما با وجود این مسائل و برخی ضوابط و مقررات، جذابیتی برای فعالان اقتصادی وجود ندارد. به همین دلیل، آنها ترجیح می‌دهند محصولات خود را در بازار داخلی بفروشند، به ویژه در مورد محصولات پتروشیمی و صنعت فولاد که شرایط بهتری در بازار داخل دارند. باید شرایطی را برای صنعتگران فراهم کنیم که مزیت صادراتی داشته باشند تا به سمت صادرات حرکت کنند، زیرا در نهایت ارز صادراتی وارد کشور می‌شود. به تدریج، خود بازار تنظیم می‌شود و نرخ دلار تنها به دلیل جریان عرضه و تقاضا افزایش می‌یابد. شرایط برای ارزآوری محدود است، اما تقاضا به قوت خود باقی است. ذهنیتی که در جامعه برای انتظارات تورمی و کاهش نرخ ارز وجود دارد، افراد را به سمت تبدیل ریال به ارز سوق می‌دهد و این امر منجر به تقاضای کاذب و افزایش نرخ ارز می‌شود. اگر ارز نرخ مشخصی داشته باشد و شرایط برای صادرات مهیا شود، و ارز وارد کشور شود، بسیاری از مشکلات مرتفع خواهد شد.
عده‌ای از ارز به عنوان لنگر اسمی اقتصاد ایران نام می‌برند، این مسئله چقدر بر نوسان نرخ ارز تاثیرگذار بوده است؟
متأسفانه شرایط بازار ما با نرخ ارز گره خورده است. با وجود اینکه ممکن است بخشی از فعالیت‌های ما با موضوع ارز مرتبط نباشد، اما بخش دیگری از آن به طور مستقیم تحت تأثیر قرار می‌گیرد. فضای جامعه به شدت تحت تأثیر نرخ ارز قرار گرفته و این موضوع امروز نیست، بلکه در دهه گذشته با این مسئله به طور جدی درگیر بوده‌ایم و ذهن جامعه به این سمت هدایت شده است. فضا به گونه‌ای شده که ارزش ریال روز به روز کاهش می‌یابد و بنابراین افراد اقدام به تبدیل دارایی‌های خود می‌کنند که رایج‌ترین آنها ارز، طلا، خودرو و مسکن است. هر روز، هر کاسب و فعال اقتصادی و حتی افراد در رده خدمات، نرخ ارز را رصد می‌کنند. رسالت بانک مرکزی در این خصوص بسیار حائز اهمیت است. به نظر می‌رسد بانک مرکزی می‌تواند با برنامه‌ریزی و پایه‌ریزی یکسری مسائل در میان‌مدت و بلندمدت فضا را به سمتی هدایت کند که نگاه ارزمحوری کمرنگ شود و ریال قوت خود را پیدا کند.
نظر شما