یکی از محورهای مهم اقتصادی دولت سیزدهم، توجه به توسعه روابط تجاری با کشورهای مختلف به ویژه آنهایی که روابط تاریخی، فرهنگی و تجاری مناسبی با کشورمان دارند، است. یکی از این کشورها، هندوستان است. کشوری با رشد اقتصادی بالا و بستر مناسب برای صادرات و واردات که در سبد مبادلات تجاری کشورمان نیز نقش موثری دارد.
در این میان، موانع مختلفی باعث شده تا ظرفیت تجاری بین دو کشور به شکل موثری شکوفا نشود و در نتیجه نیازمند توجه ویژه تصمیم‌گیران است که با برنامه‌ریزی و مذاکرات بین دو کشور، چالش و موانع تجاری برطرف شده و شاهد رشد چشمگیر تجارت خارجی بین دو کشور باشیم.
در اواخر خردادماه سال‌جاری، سفیر هند در ایران در همایش معرفی فرصت‌ها و ظرفیت‌های حضور در بازار هندوستان، با اشاره به مشکلات بانکی در توسعه روابط دو طرف، گفت: هر دو کشور تلاش دارند تا این مشکلات کمتر شود، البته برخی مسائل در خصوص تحریم‌ها کماکان وجود دارد. اما کشور هندوستان در زمینه صادرات کالاهای غیر تحریمی از سوی ایران به این کشور مصمم است تا سقف صادرات در این بخش افزایش یابد.
در این زمینه، ابراهیم جمیلی، رئیس اتاق مشترک ایران و هند در گفتگو با هفته‌نامه "تازه‌های اقتصاد"، اظهار داشت: اگر مشکلات بانکی در تجارت بین دو کشور را حل کنیم یا بحث مبادله کالا بر پایه روپیه و ریال را تعریف کنیم و یا اینکه صندوق تهاتر راه‌اندازی شود، کمتر از یک سال آمار و ارقام تجارت بین دو ایران و هند حداقل به دو برابر میزان فعلی افزایش می‌یابد. به عقیده جمیلی، کشور هند، کشور خاصی است و در رابطه با کالاها هیچ رقابتی با هم نداریم. کالاهایی که آنها نیاز دارند را ما در اختیار داریم و همچنین کالاهایی که ما نیاز داریم را آنها می‌توانند تامین کنند.
در ادامه مشروح گفتگو با ابراهیم جمیلی، رئیس اتاق مشترک ایران و هند را می‌خوانید.
در حال حاضر، وضعیت تجارت خارجی ایران و هند چگونه است و آیا می‌توان به افزایش مبادلات تجاری دو کشور امیدوار بود؟
ایران و هند امکان افزایش مبادلات را دارند. مشکلی که در این رابطه داریم بحث بانک‌هاست و همکاری بین‌بانکی ما در حداقل ممکن است. اگر مشکلات بانکی را حل کنیم، یا بحث مبادله کالا را بر پایه روپیه و ریال تعریف کنیم و یا اینکه صندوق تهاتر راه‌اندازی کنیم، می‌شود کمتر از یک سال آمار و ارقام تجارت بین دو کشور را حداقل به دو برابر افزایش داد، ولی متاسفانه چند مانع در پیش داریم. اول امضای موافقت‌نامه ترجیحی است، خیلی از کشورها الان این موافقت‌نامه ترجیحی را دارند و نسبت به تجارت مشترک در تعرفه‌های گمرکی تخفیفاتی قائل شده‌اند. ما این تعرفه را نداریم و پیگیری آن نیز بسیار طولانی شده است. پیشنهاد من حتی به کمیسیون مشترک هم این بود که ما حداقل در حوزه کشاورزی که خشکبار، سیب، کیوی و میوه‌های مختلف را می‌توانیم صادر کنیم و از آنها نیز چای و برنج خریداری شود، تعرفه‌ها را با همان نرخ ترجیحی تنظیم کنیم. در عین حال، گفتگوها درباره تعیین تعرفه ترجیحی بسیار طولانی شده است، ولی به عقیده من یک عزم جدی و یک بازه زمانی باید وجود داشته باشد تا این مسئله را به اتمام برسانیم، به گونه‌ای که معتقدم در حداقل‌ها، توافق کنیم. ما وقتی که در حداکثرها نمی‌توانیم توافق کنیم و یا اینکه کار طولانی می‌شود، در حداقل‌ها توافق کنیم. اگر این توافق انجام بگیرد، به عقیده من راهگشا خواهد بود که بتوانیم افزایش مبادلات را داشته باشیم.
به مشکلات بانکی اشاره کردید. مشخصاً چه مسائلی در فضای بانکی بین دو کشور مطرح است؟
اگر یادتان باشد زمانی که هند از ما نفت خریداری می‌کرد، ما نمی‌توانستیم پول نفت را تبدیل کنیم و بیاوریم و زمان بسیار زیادی طول کشید تا تسویه صورت گیرد و این تحریم‌هایی است که آمریکا با ابزار دلار و... برای ما فشار ایجاد می‌کند، البته بانک‌های هندی نیز همکاری لازم را با ما انجام ندادن. یکی از مشکلات فعلی ما در تجارت با هندوستان، گشایش ال . سی است که محدودیت‌های بانکی برای ما قائل می‌شوند و البته در سایر کشورها هم چنین مشکلاتی را داریم. ما امیدوار هستیم محدودیت‌های گشایش ال. سی و مشکلات مربوط به همکاری‌های بانکی دو کشور کمتر شود که بتوانیم به راحتی با هر کشوری از جمله هند تبادل تجاری داشته باشیم.
کدام گروه کالاها در سبد تجاری دو کشور قرار دارد و اینکه تجار هندی خرید کدام کالاهای ایرانی را متقاضی می‌شوند؟ همچنین واردکنندگان ایرانی، کدام کالای هندی را برای بازار داخلی ما انتخاب می‌کنند؟
به عقیده من کشور هند، کشور خاصی است. ما در رابطه با کالاها هیچ رقابتی با هم نداریم. کالاهایی که آنها نیاز دارند را ما در اختیار داریم، کالاهایی که ما نیاز داریم را نیز آنها می‌توانند ارائه کنند. در حقیقت یک نوع مکمل هم هستیم و برای همین کار، در اتاق مشترک ایران و هند پیشنهاد کردیم که در منطقه آزاد چابهار که هندی‌ها آمده بودند سرمایه‌گذاری کنند، یک شهرک صنعتی مشترک تاسیس شود و ما بتوانیم ارزش‌افزوده بسیاری از کالاهایی را چه در بخش صادرات و واردات بیشتر کنیم. اگر بتوانیم این کار را انجام دهیم و با هندی‌ها شرکت‌های مشترک تاسیس کنیم، نتایج مثبتی حاصل خواهد شد. حتی می‌توانیم در کشورهایی دیگری مثل افغانستان و آسیای میانه نیز با هندی‌ها همکاری کنیم.
باید قبول کنیم که هند در سال ۲۰۳۵ سومین و یا دومین قدرت دنیا خواهد بود و آنها عزم‌شان را جزم کرده‌اند که به سمت ابرقدرت اقتصادی پیش بروند. یکی از کشورهایی که در کنار این قصه می‌تواند به رشد اقتصادی‌اش کمک کند، ایران است.
به بیان دیگر، هم ایران می‌تواند به هند کمک کند، هم هند می‌تواند به ایران کمک کند، ولی باید برنامه‌ریزی داشته باشیم. باید کریدورهای حمل کالا را سهل‌تر و سرمایه‌گذاری دو کشور را آسان‌تر کنیم و حضور در نمایشگاه‌های کشور مقابل را گسترش دهیم، اعزام هیات‌ها را باید در دستور کارمان قرار بدهیم و به صورت جدی و فعال پیش برویم. اگر به این سمت‌وسو برویم، می‌دانیم که در پنج سال آینده چقدر می‌تواند برای اقتصاد هر دو کشور مفید باشد، چون این یک جاده دوطرفه است، ما نمی‌توانیم کاری کنیم که فقط به سود صادرات ما باشد و یا اینکه ما نمی‌توانیم واردکننده محض باشیم که فقط واردکننده کالاهای هندی باشیم. بنابراین، معتقدم ما هم باید در تامین کالاهای آنها نقش فعال داشته باشیم و هم می‌توانیم بخش عمده نیازهایمان را از طریق هندوستان تامین کنیم.
نحوه تسویه مالی مبادلات بازرگانان ایرانی چگونه انجام می‌شود و تا چه میزان امکان مبادله با ارزهای محلی وجود دارد؟ آیا تجار دو کشور از حذف دلار در مبادلات استقبال می‌کنند؟
یکسری از مبادلات تجاری در حال حاضر با روپیه و ریال انجام می‌شود، ولی صادرکنندگان ایرانی از بانک مرکزی انتظار دارند که قیمت روپیه را بر مبنای واقعی خریداری کند و این می‌تواند برای تبادلات پولی راهگشا باشد. اگر بانک مرکزی صندوق مشترک روپیه و ریال را در ایران و هند راه‌اندازی کند، خیلی از نیازهایمان را می‌توانیم از این صندوق برطرف کرده و کمک کنیم که این اتفاق بیفتد. در این زمینه یک مقدار تجار گله‌مند هستند و باید تلاش کنیم تجار بتوانند به راحتی با تمام سختی‌هایی که وجود دارد، تبدیل پول و ارز را سریع‌تر و به قیمت واقعی‌تر انجام دهند تا تجار و صادرکنندگان در این قسمت دچار ضرر و زیان نشوند. من فکر می‌کنم باید نگاه ویژه‌ای به این موضوع صورت گیرد و معاونت بین‌الملل بانک مرکزی در این خصوص تصمیماتی را با سازمان توسعه تجارت بگیرد.
در یک سال اخیر گشایش‌های بانکی از سوی بانک مرکزی انجام شده، به عنوان مثال اخیراً در روسیه اولین ال. سی گشایش یافت. در خصوص تجارت مشترک ایران و هند چگونه می‌توانیم این تعامل را برقرار کنیم؟
معتقدم شرایط روسیه فرق می‌کند، چون روسیه از طرف آمریکا و اروپا مورد تحریم قرار گرفته، در نتیجه یک مقدار مبادلات بانک‌ها را می‌شود بیشتر همسو کرد و تحریم‌ها را دور زد. در سایر کشورها از جمله هند اینطور نیست. بعضی از بانک‌های هندی علاوه بر اینکه با ما می‌خواهند کار کنند، با اروپا و آمریکا هم کار می‌کنند و تحریم‌ها یکسری محدودیت‌هایی برای آنها ایجاد کرده است. ما با دو بانک هند کار می‌کنیم که آن هم محدودیت‌های خود را دارد و امیدوار هستیم بتوانیم سال آینده بانک ایرانی که در این کشور درخواست ایجاد شعبه کرده را داشته باشیم. این امر کمک می‌کند تا مبادلات یک مقدار راحت‌تر انجام شود. ولی به هر صورت تا سختی‌های تحریم وجود دارد، این بحث‌ها هم هست و ما باید راه‌های غیربانکی را در نظر داشته باشیم و از ظرفیت کشورهای ثالث استفاده کنیم. به هر صورت تجارت قطع‌شدنی نیست. یعنی حتی در زمان ترامپ که اینها تمام تلاش خود را داشتند و فشار حداکثری را نیز وارد کردند، ما هم نفت را فروختیم و هم تولیدات پتروشیمی و سایر کالاهای‌مان صادر شد، ولی صادرکننده دچار سختی می‌شود. به گونه‌ای که هزینه صادرات قطعاً نسبت به شرایط عادی بالاتر می‌رود و اینها به توسعه تجارت لطمه می‌زند.
با توجه به روابط خوب سیاسی بین ایران و هند، چقدر می‌توانیم به ایجاد بانک‌های مشترک بین دو کشور فکر کنیم؟
دوره ایجاد بانک‌های مشترک دیگر گذشته است. ما یک زمانی در خیلی از کشورها بانک‌های مشترک داشتیم، حتی در اروپا، انگلیس، سنگاپور، مالزی و ... ولی به هر صورت این محدودیت‌ها و فشارها اضافه شده امروز بانک‌های ما در خارج آن کارایی لازم را دیگر ندارند، ولی راه‌ها بسته نیست. حتماً تاجرها یک راهی را پیدا می‌کنند و از آن راه‌ها ادامه می‌دهند. خیلی از راه‌ها هم ابداعی است، نمی‌شود گفت که یک راه مشخصی است که همه انجام می‌دهند. با توجه به اینکه هر صادرکننده چقدر در سایر کشورها امکانات دارد و چقدر نیاز دارد، کارها را انجام می‌دهند.
در مسیر تسهیل مراودات تجاری بین ایران و هند، بانک مرکزی کشورمان چه اقداماتی را باید در اولویت قرار دهد؟ خواسته مشخص تجار ایرانی از بانک مرکزی چیست؟
بانک مرکزی باید ارتباط خود را با صادرکننده‌ها داشته باشد. به گونه‌ای که نحوه دسترسی مراجعه‌کنندگان و تجار به کارشناسان بانک مرکزی باید تسهیل شود. به عقیده من، باید کارگروه‌هایی با کشورهای مختلف تشکیل شود. هند هم یکی از آن کارگروه‌ها می‌تواند باشد که ایجاد شود و در عین حال ما باید یک رابط در بانک مرکزی داشته باشیم. این رابط بانک مرکزی می‌تواند هم به بانک و هم به صادرکننده کمک کند. ایجاد این ساختارها، جلوی مراجعات مکرر را خواهد گرفت و اجازه مذاکرات تکراری را نخواهد داد. به صورت کلی، ارتباط بانک مرکزی با تجار باید از طریق اتاق‌های مشترک باشد. ما به عنوان اتاق ایران و هند این آمادگی را داریم که با ایجاد کارگروه مشخص، به جای اینکه تجار، واردکنندگان و صادرکنندگان جداگانه به بانک مرکزی مراجعه کنند، مسائل از طریق کارگروه بررسی و پیگیری شود. این می‌تواند هم به تجار و هم به بانک مرکزی کمک کند.
بانک مرکزی مرکز مبادله ایران را راه‌اندازی کرده و تلاش دارد تا فرماندهی ارزی به خوبی در این بستر شکل بگیرد و به تجار خدمات ارزی مناسب ارائه شود. نظر شما در اینباره چیست و چه پیشنهاداتی دارید؟
اگر واقع‌بینانه نگاه کنیم این است که با توجه به شرایط تحریمی، بانک مرکزی در تامین ارز دچار مشکل است و به اعتقاد من باید در این شرایط سیاست‌های واقع‌گرایانه در دستور کار قرار گیرد. به عقیده من، باید کالاها رتبه‌بندی شوند و ارز هم گروه‌بندی شود. به غیر از دارو و موادغذایی، باید در قالب سیستم مبادله‌ای تامین ارز صورت پذیرد. ما شاهد هستیم که صادرکنندگان به جای اینکه مشوق‌های صادراتی بگیرند، تنبیه صادراتی می‌گیرند و از سوی دیگر واردکنندگان با دلار ارزان‌تر کالاهای خود را وارد می‌کنند. بنابراین این مسائل باعث می‌شود کالاهای غیرضروری از بانک مرکزی ارز دریافت کنند. کالاهای غیرضروری در زمانی که ما در جنگ اقتصادی هستیم، چرا باید ارز ارزان‌تر از بانک مرکزی دریافت کنند و تولیدکنندگان واقعی برای ماشین‌آلات یا برای تامین مواد اولیه ماه‌ها منتظر شوند؟ اینها سیاست‌هایی است که باید حتماً در آن تجدیدنظر شود.
اطمینان به بخش خصوصی بسیار مهم است. در فضای تجاری شاخصی به نام رتبه‌بندی داریم. هنوز در این کشور تعداد زیادی از صادرکنندگان دلسوز را داریم. با کسانی که می‌خواهند سوءاستفاده کنند، حتماً باید برخورد قانونی صورت گیرد. اما کسانی هم که درست کار می‌کنند، حتماً باید مورد حمایت قانونی قرار بگیرند.
چه اقداماتی برای دو برابر شدن حجم تجارت بین ایران و هندوستان از طریق دیگر دستگاه‌ها باید انجام شود؟
در تمام دنیا برای صادرات، جوایز صادراتی و مشوق‌های صادراتی در نظر می‌گیرند. در ایران اخیرا برعکس شده و مشوق‌های صادراتی ارائه نمی‌شود و از سویی نیز در برخی از کالاها معافیت ۱۴۱ و ۱۳۲ مالیاتی حذف شده است. ما در یکسری از کالاها مازاد تولید داریم و باید صادرات انجام شود. وزارت صمت، گمرک و سازمان‌های نظارتی چداگانه فشار وارد می‌کنند، اما صادرکننده نمی‌تواند با فشار صادرات بیشتری انجام دهد. بنابراین باید در این زمینه‌ها تدبیر و برنامه‌ریزی شود تا موانع و مشکلات برطرف شود و در نهایت رشد صادرات را شاهد باشیم.
نظر شما