قاره آفریقا در سال‌های گذشته به عنوان یک بازار بکر و گسترده مورد توجه بسیاری از کشورها قرار گرفته و کشورهای آفریقایی اولویتی مهم در سیاست خارجی قدرت‌های اقتصادی محسوب می‌شوند. آفریقا سرزمینی غنی از لحاظ مواد خام، زمین‌های مستعد کشاورزی و معادن ارزشمند است و بر اساس آمارهای منتشرشده توسط نهادهای بین‌المللی، ۹۶ درصد الماس، ۹۰ درصد کروم، ۸۵ درصد پلاتین، ۵۰ درصد کبالت، ۵۵ درصد منگنز، ۴۰ درصد بوکسیت، ۱۳ درصد مس، ۵۰ درصد فسفات، ۶۵ درصد طلا و ۳۰ درصد توریوم و اورانیوم جهان به صورت طبیعی در این قاره ذخیره شده است. دولت جمهوری اسلامی ایران هم سیاست خارجی خود را در این قاره بر مبنای بسط و گسترش روابط با کشورهای آفریقایی قرار داده و هفته گذشته دکتر سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور کشورمان به دعوت رسمی روسای جمهور ۳ کشور کنیا، اوگاندا و زیمباوه با هدف تقویت روابط و گسترش همکاری‌ها با کشورهای دوست راهی این قاره شد.
هفته‌نامه تازه‌های اقتصاد برای بررسی بیشتر فرصت‌ها و مزیت‌های تجارت با قاره سیاه، گفتگویی را با روح‌الله لطیفی، قائم‌مقام باشگاه تجار ایران و آفریقا و سخنگوی سابق گمرک ایران ترتیب داد که در ادامه می‌خوانید:
سفر رییس جمهور کشورمان به آفریقا چه پیامدهای مثبتی را به همراه دارد؟
اراده سیاسی کشورها در هر سطحی که باشد می‌تواند مسیرها را در همان سطح هموار کند، وقتی بالاترین مقام اجرایی یک کشور از کشور دیگر بازدید و مذاکره انجام می‌دهد، نشان‌دهنده اهمیت آن برای کشور بازدیدکننده است. سفر رییس جمهور کشورمان پس از ۱۰ سال، نشان‌دهنده اهمیت قاره آفریقا در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران برای حضور در بازارهای بکر و استفاده از همه ظرفیت‌های سیاسی، اقتصادی و تجاری در راستای منافع ملی با نگاه احترام متقابل است.
سابقه فرهنگی و سابقه ارتباطی با مناطق مختلف برای کشورهای آفریقایی اهمیت دارد، برای این کشورها بسیار مهم است که سابقه استعماری یا سابقه نژادپرستانه نداشته باشید و از آنجایی که جمهوری اسلامی ایران هیچ سابقه استعماری در آفریقا نداشته و نگاه مثبتی به فرهنگ جمهوری اسلامی ایران وجود دارد، حضور دکتر رئیسی و هیئت همراه در سه کشور کنیا، اوگاندا و زیمباوه می‌تواند بسیار اثربخش باشد.
ظرفیت‌های اقتصادی آفریقا چقدر است و الزامات حضور در بازار آفریقا چیست؟
کشورهای آفریقایی نگاه ویژه‌ای به آینده خود دارند و از طرفی در تولیدات برخی محصولات توانمندی خاصی را از لحاظ جغرافیایی و پیشینه دارند. از طرفی آفریقا بازار بکری برای بسیاری از کشورهاست و اکنون شاهد تلاش کشورها برای ورود به بازار آفریقا هستیم. قدرت‌های منطقه‌ای و قدرت‌های اقتصادی دنیا به دنبال ورود به بازار آفریقا هستند، آمریکا مشوق‌های ویژه‌ای را جهت ورود به بازار آفریقا برای تجار خود فراهم کرده و ترکیه و امارات هم برنامه‌ریزی‌های ویژه‌ای برای حضور در این بازار انجام داده‌اند، هندی‌ها نیز نسبت به کشورهای منطقه سابقه بیشتری در ورود به بازار آفریقا دارند و همچنین چینی‌ها برای ورود به آفریقا هم حضور فعالی دارند و هم برنامه‌های بلندمدتی در بحث زیرساخت‌ها، خدمات فنی و مهندسی و حوزه تجارت تدارک دیده‌اند.
آفریقایی‌ها هم مشتاق هستند با کشورهایی رابطه برقرار کنند که هم از لحاظ فرهنگی نگاه استعماری و نژادپرستانه نداشته باشند و در کنار آن بیشتر از کشورهایی پذیرا هستند که در افق ۲۰۶۳ این قاره مشارکت فعال در انتقال تکنولوژی و تولید مشترک داشته باشند. بنابراین برای حضور در این بازار علاوه بر اراده سیاسی باید بسترهای لازم برای سرمایه‌گذاری مشترک و اقدام مشترک در حوزه خدمات و تولید و تجارت در این قاره را در دستور کار قرار دهیم و از طرفی نیاز به شناخت در بازارهای طرفین وجود دارد، یعنی هم آفریقایی‌ها نسبت به تولیدات و نیازمندی‌های ما واقف باشند و هم ما نسبت به تولیدات، مزیت‌ها و نیازمندی‌های قاره آفریقا آگاه شویم که براساس مزیت‌ها و امکانی که طرفین دارند، تجارت را در یک فضای رقابتی انجام و تبادلات تجاری را افزایش دهند. علاوه بر این باید حتما نگاه ما به قاره آفریقا براساس افق ۲۰۶۳ باشد و ما مشارکت بیشتری را در مباحثی مثل کشت فراسرزمینی، تولید انرژی، سوخت، مواد غذایی و مباحث مرتبط با محصولات پزشکی و درمانی و گردشگری داشته باشیم. آفریقا نیز می‌تواند برای ما تامین‌کننده محصولات کشاورزی مثل ذرت، حبوبات، گندم و ... باشد. چرا که عمده کشورهای آفریقایی دارای آب فراوان و خاک حاصلخیر هستند و به دلیل سنتی بودن، بهره‌وری کشت در برخی از این کشورها بسیار پایین است و اگر سرمایه‌گذاری مشترک در آنجا اتفاق بیفتد امکانی را برای کشورمان فراهم می‌کند که ضمن تامین نیازهای خود بتواند ارزآوری در قبال صادرات به سایر کشورها داشته باشد. حدود بیش از ۶۴ درصد واردات ما به کشور محصولات کشاورزی و نهاده‌های دامی و مواد خوراکی است که اگر ما در این بازار بکر و در این منطقه خاص حضور منطقی داشته باشیم می‌توانیم به صورت مشترک با این کشورها از مزایای تجارت منتفع شویم.
تجارت ایران با آفریقا در گذشته چه مقدار بوده و در حال حاضر به چه میزان رسیده است؟
با روی کار آمدن دولت سیزدهم شاهد رشد ۱۰۰ درصدی صادرات به آفریقا بودیم که این سفر می‌تواند مقدمه‌ای برای حل مشکلات زیرساختی روابط تجاری با این قاره و نهایتا گسترش روابط تجاری با آفریقا شود.
در سال ۱۴۰۱ نزدیک به یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار با کشورهای آفریقایی تجارت داشتیم که ۹۵ میلیون دلار واردات و مابقی آن صادرات بوده است. تراز تجاری به نفع ایران مثبت بوده و این تراز تجاری ناتراز هم نگرانی‌هایی را به وجود می‌آورد که ممکن است رغبت تجارت را در طرف مقابل کاهش دهد. می‌توانیم با بحث کشت فراسرزمینی، واردات محصولات مورد نیاز مثل گوشت، ذرت، گندم، حبوبات، چای و قهوه تعادل تراز تجاری را شاهد باشیم و این باعث رغبت بیشتری در کشورهای آفریقایی برای تجارت با ایران شود.
مشکلات تجار ایرانی در آفریقا چیست؟
در حوزه حمل و نقل مشکلاتی وجود دارد که با افزایش تجارت رغبت بیشتری برای شرکت‌های حمل و نقل به وجود خواهد آمد. از طرفی هم دولت‌ها می‌توانند یارانه‌هایی را برای حوزه حمل و نقل و تجارت با آفریقا داشته باشند که این می‌تواند یکی از موضوعات مهم همکاری‌ها با آفریقا باشد.
عدم شناخت هم مشکل دیگری در تجارت با آفریقا است. اراده سیاسی و فراهم آوردن بسترهایی برای معرفی ظرفیت‌های تجاری، انتقال دانش و فناوری و مزیت‌های خاص و کار ویژه کشورها با جمهوری اسلامی ایران از موضوعاتی است که دولت‌ها باید فراهم کنند. در دولت سیزدهم با افزایش رایزنان بازرگانی در کشورهای مختلف به ویژه کشورهای آفریقایی و راه‌اندازی مراکز تجاری در کشورهای هدف، بخشی از این نیاز را در حال پیگیری هستند. همچنین برگزاری نمایشگاه‌ها، فراهم کردن بستر حضور در نمایشگاه‌ها و معرفی کالاهای ایرانی از دیگر موضوعاتی است که دولت دنبال می‌کند. از سوی دیگر باید از ظرفیت‌های الکترونیکی در تبادلات تجاری استفاده شود و در کنار آن برای اینکه حضور ایران در این بازارها رقابتی شود دولت باید بحث موافقتنامه تجارت ترجیحی و به حداقل رساندن تعرفه‌های حقوق ورودی کالا را هم در دستور کار خود قرار دهد که بتوانیم با کشورهایی که با تعرفه صفر یا حداقلی با کشورهای آفریقایی تبادل کالا می‌کنند، رقابت کنیم که این اتفاق می‌تواند در کنار تحقق سایر شرایطی که ذکر شد، حجم تجارت با آفریقا را افزایش دهد. مشکل سوم که دولت‌ها می‌توانند حمایت کنند، بحث انتقال پول است، موانع توسعه تجارت با خیلی از کشورها به ویژه کشورهای آفریقایی موضوعات مرتبط با جابجایی پول است.
بانک مرکزی در دولت سیزدهم، دیپلماسی بانکی و توسعه همکاری‌ها با کشورها را دنبال می‌کند. اقدامات مربوط به رفع موانع نقل و انتقالات پول، تا چه میزان می‌تواند در امر تجارت تسهیل کننده باشد؟
تصمیمات اخیری که در دولت سیزدهم گرفته شده مبنی بر تهاتر و ورود طلا به کشور به جای ارز ناشی از صادرات و یا ورود بدون محدودیت طلا به کشور می‌تواند کانال‌های مالی مناسبی را در این زمینه ایجاد کند. یکی از موضوعاتی که در حوزه تجارت با آفریقا می‌توانیم به عنوان راهکار حوزه تجارت با سایر کشورهای دنیا از آن بهره بگیریم، استفاده از ظرفیت‌های وجود معادن غنی طلا در کشورهای آفریقایی است که می‌توانیم در قبال صادراتی که به کشورهای آفریقایی داریم به جای ارز، طلا دریافت کنیم و از طرفی برای سایر کشورها هم که محدودیت‌های سوئیفت یا موضوعات دیگری در جابجایی پول با ایران دارند به عنوان کشور واسط عمل کنند و ما در قبال صادرات به کشورهای دیگر، از آفریقایی‌ها طلا دریافت کنیم و مشتری غیرآفریقایی با کشورهای آفریقایی طرف حساب باشد.
از طرفی سیاست‌های اخیر دولت و بانک مرکزی در بحث ارز دیجیتال نیز به توسعه روابط ما با آفریقا و رفع موانع جابجایی پول کمک کرده و باعث شده افزایش تجارت داشته باشیم. البته این‌ها کافی نیست و دولت‌ها باید راهکارهای ویژه‌تری را دنبال و کانال‌های امنی را برای جابجایی پول فراهم کنند تا نگرانی تجار را در این حوزه کاهش دهند و کاهش ریسک تجارت را در پی داشته باشد که منجر به افزایش تجارت با کشورهای آفریقایی خواهد شد.
با کدام کشورهای آفریقایی تجارت گسترده‌تری داریم و بیشترین کالاهای صادراتی و وارداتی کدام‌اند؟
در حوزه صادرات به ۵۰ کشور از ۵۴ کشور آفریقایی صادرات داریم و واردات ما هم از ۲۴ کشور انجام می‌شود، بیشترین صادرات را به آفریقای جنوبی، کنیا، غنا، موزامبیک و تانزانیا داریم و بیشترین واردات ما از تانزانیا، کنیا، آفریقای جنوبی و غنا انجام می‌شود. محصولات فولادی و آهن بیش از نیمی از صادرات ما به آفریقا را تشکیل داده و قیر و کود اوره هم در رده‌های بعدی هستند. مصالح ساختمانی، مشتقات نفتی، دارو، ماشین‌آلات صنعتی، پوشاک، کفش، فرش، مواد غذایی، شیرینی و شکلات، ماکارونی، لوازم الکترونیکی، صنایع دستی و مواد شوینده دیگر اقلام صادراتی ایران به کشورهای آفریقایی است. بیشترین سهم از واردات ما از آفریقا هم به چای اختصاص دارد و کالاهایی مانند قهوه، حبوبات، سنگ منگنز، برخی اقلام معدنی، ماشین‌آلات، لوازم الکترونیکی، قطعات خودرو و کاکائو بیشترین اقلام وارداتی بوده است.
وضعیت تجارت ما با سه کشور مقصد سفر رییس جمهور (کنیا، اوگاندا و زیمباوه) به چه صورت است؟
بازار ۱۱۵ میلیون نفری کنیا، اوگاندا و زیمباوه، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در سال قبل بیش از ۱۲۸.۵ هزار تن کالا به ارزش ۷۳ میلیون و ۷۸۱ هزار دلار، حجم تجارت ایران با این سه کشور بود که ۱۲۴ هزار و ۲۱۴ تن کالای ایرانی به ارزش ۵۴ میلیون و ۶۶۷ هزار دلار، سهم صادرات ایران و چهار هزار و ۳۵۱ تن کالا به ارزش ۱۹ میلیون و ۱۱۴ هزار دلار، سهم واردات ما از این سه کشور بوده است. صادرات ایران به کنیا ۵۳.۲ میلیون دلار، به اوگاندا ۱.۲ میلیون دلار و به زیمباوه ۲۳۶ هزار دلار بوده و قیر با ۴۱ میلیون دلار، ۷۵ درصد ارزش صادرات ایران به این سه کشور را به خود اختصاص داده است و بعد از آن روغن صنعتی با ۳.۷ میلیون دلار، سایر فراورده های نفتی با ۲.۳ میلیون دلار و رشته‌های خوراکی با ۱.۹ میلیون دلار و پلی اتیلن با ۹۵۵ هزار دلار قرار دارند. عسل، پسته، کشمش، میوه خشک، زعفران، کنسرو ماهی، شیرینی و شکلات، بیسکوئیت، رب گوجه، مکمل غذایی، گچ و سیمان، دارو، واکسن و تجهیزات پزشکی، اوره، محصولات آرایشی، کائوچو، چمدان، فرش و گلیم، کفش و کلاه، ظروف شیشه‌ای، ماشین‌آلات صنعتی، سیم و کابل، تراکتور، مبل، سایبان و شیرآلات از دیگر کالاهای صادراتی ایران به سه کشور کنیا، اوگاندا و زیمباوه بودند که ۹۷ درصد صادرات انجام شده به مقصد کنیا بوده است. در سال ۱۴۰۱ کنیا ۱۷.۳ میلیون دلار، زیمباوه ۱.۴ میلیون دلار و اوگاندا یک میلیون دلار کالا به کشورمان فروختند که ۸۵ درصد آن صادرات کنیا به ایران بوده است. چای با سهم ۸۴ درصدی به ارزش ۱۶ میلیون دلار در صدر کالاهای وارداتی از این سه کشور قرار دارد و بعد از آن توتون با یک میلیون دلار و قهوه با ۸۸۶ هزار دلار در جایگاه بعدی هستند و آب آناناس، نباتات معطر، مرکب چاپ، ورق رول تولید ظروف، کانتینر و میمون برای تحقیقات پزشکی از دیگر کالاهای وارداتی از این سه کشور بودند.
نظر شما