بانک مرکزی طی روزهای اخیر یک گام مهم و تعیین‌کننده در بازار ارز برداشت و با ایجاد بازار ارز توافقی و یا همان بازار ارز تجاری آزاد، زمینه شفاف‌سازی معاملات ارزی کشور را فراهم کرد. در گام‌های بعدی نیز برنامه‌ریزی شده تا با انتقال کامل معاملات ارزی کشور به سامانه این بازار در مرکز مبادله ارز و طلای ایران، حرکت تدریجی به سمت ارز تک نرخی و همچنین حذف نرخ سازی‌های کاذب در بازار غیررسمی، محکم‌تر از قبل برداشته شود. بانک مرکزی معتقد است که نرخ‌هایی که این روزها در بازار غیررسمی و فضای مجازی گفته می‌شود، مبنای کار بازار ارز کشور نیست و تجار و بازرگانان قرار است با کشف قیمت در بازار ارز توافقی، نسبت به انجام معاملات ارزی خود اقدام کنند، از اینرو بزودی و با آغاز به کار کامل بازار ارز توافقی، نرخ‌های کاذب بازار غیررسمی متوقف خواهد شد. در این زمینه و تحلیل اقدامات بانک مرکزی در مدیریت ارزی کشور، با علیرضا قدرتی، کارشناس مسائل اقتصادی گفت‌وگویی داشتیم که به شرح زیر است:
طی یک سال اخیر اتفاقاتی در منطقه و کشورمان رخ داد که مدیریت بازار ارز را دشوارتر کرد. تاثیرات چالش‌های کشور، منطقه و عرصه بین‌الملل بر بازار ارز و مدیریت آن چه میزان بوده و تا چه اندازه مدیریت بازار ارز را برای بانک مرکزی دشوارتر کرد؟
از دیرباز یکی از پُرچالش‌ترین و پُردردسرترین حوزه‌های مدیریتی، مدیریت بازار ارز کشور بوده و به دلیل حساسیت‌های بسیار بالایی که نرخ ارز در اقتصاد کشور ما داشته، همیشه به عنوان یکی از موضوعات بسیار مهم و حساسی بوده که در دوره‌های مختلف بانک‌های مرکزی به شدت درگیر این مسئله بودند و عملکردهای مثبت یا منفی از خود بر جای گذاشتند. با توجه به اینکه کشور ما به شدت به درآمدهای ارزی متکی است، نرخ ارز یکی از چالش‌های بزرگ در اقتصاد کشور ماست که تاثیرات جدی بر همه ابعاد اقتصادی ما طی سال‌های گذشته گذاشته است. یکی از دغدغه‌های بانک‌های مرکزی در طول دوران مختلف، مدیریت درست و بهینه این بخش از اقتصاد بوده است. عوامل مختلفی در سال‌های اخیر بر تغییرات نرخ ارز تاثیر گذاشته که یکی از مهم‌ترین عوامل، تنش‌های منطقه‌ای و موضوعات سیاسی و تحریمی بوده که باعث ایجاد نوسان‌های زیادی در نرخ ارز شده است. در یک سال اخیر، این چالش‌ها به بالاترین میزان خود رسید و ریسک‌های منطقه‌ای نیز تاثیر زیادی بر قیمت ارز داشته و خواهد داشت. نکته مهمی که در این دوره مشاهده می‌شود اینکه در بالاترین میزان ریسک منطقه‌ای و چالش‌های منطقه‌ای، مدیریت بازار ارز باعث شده تا شاهد نوسانات جدی در حوزه ارز نباشیم. این به عنوان یکی از موفقیت‌ها و دستاوردهای مهم بانک مرکزی است، اگر این اتفاقات سیاسی و چالش‌ها صورت نمی‌گرفت، شاید قیمت‌ها و نوسان‌های متفاوتی را در این دوره می‌دیدیم. بانک مرکزی در مدیریت این دوره با همه محدودیت‌هایی که وجود داشت و همه اتفاق‌های سیاسی داخلی و خارجی که بر کشور تحمیل شد، عملکرد خوبی داشت و توانست نرخ ارز را تا حدود زیادی مدیریت کند و اجازه نوسان‌های جدی به آن ندهد.
اجرای سیاست تثبیت نرخ ارز را در جلوگیری کردن از هیجانی شدن بازارها تا چه اندازه موثر ارزیابی می‌کنید و اگر این سیاست‌ها پیاده نمی‌شد، امروز بازار ارز چه وضعیتی داشت؟
در این دوره از فعالیت بانک مرکزی، دو سیاست اتفاق افتاد که یکی سیاست ثبات نرخ ارز و دیگری سیاست تثبیت نرخ ارز بود. سیاست تثبیت نرخ ارز در دوره‌های گذشته هم اتفاق افتاد، اما بازخورد خوبی نداشت و عملکرد خوبی را از این سیاست شاهد نبودیم. سیاست تثبیت نرخ ارز به معنای ثابت شدن نرخ ارز، در هیچ دوره‌ای نتیجه مثبت را به بار نیاورد و بعد از آن اتفاق‌های ناگواری افتاد که در نهایت مجبور به باز کردن فنر فشرده شده ارز شدیم، ولی در سیاست ثبات که بانک مرکزی طی یک سال اخیر در پیش گرفت، نتایج خوبی را شاهد بودیم و بانک مرکزی توانست مدیریت مطلوب بازار ارز را در پیش بگیرد. یکی از شاهکارهای بانک مرکزی، اقدام شجاعانه در راه‌اندازی بازار توافقی ارز بود. اثرات این اتفاق، سال‌های سال اقتصاد کشور را تضمین می‌کند و نتایج بسیار خوبی را برای اقتصاد، بنگاه‌ها و مردم و کنترل تورم خواهد داشت. تشکیل بازار توافقی ارز در راستای سیاست ثبات نرخ ارز بوده و جلوی بسیاری از رانت‌هایی که طی سال‌های گذشته نصیب عده‌ای خاص می‌شد و تبعات بسیار نامطلوبی را بر بنگاه‌های مختلف اقتصادی صادرکننده داشت، از میان برخواهد داشت.
یکی از دغدغه‌های بزرگ فعالان اقتصادی نرخ‌گذاری‌های کاذبی است که در بازارهای غیررسمی انجام می‌شود که مرکز مبادله در راستای حل این مسئله راه‌اندازی شد و همینطور سامانه ارز توافقی سعی دارد بدون مداخله، دو طرف را با همدیگر روبرو کند که بتوانند مبادله خود را در یک بازار مستقیم انجام بدهند. دیدگاه شما در این زمینه چیست؟
حلقه گم شده ایجاد مرکز و سازمان برای کنترل و مدیریت ارز و طلا در سال‌های گذشته در کشور داشتیم که با راه‌اندازی مرکز مبادله ارز و طلا این ساختار به وجود آمد، قطعا این ساختار در ابتدای امر آزمون و خطاها و اشتباهاتی داشت، ولی به مرور جایگاه خودش را پیدا کرد و به طور خاص در حوزه ارز دستاوردهای بسیار خوبی داشت که ثمره دستاوردهایی که الان می‌بینیم همین راه‌اندازی بازار توافقی ارز و برچیدن ارز نیمایی است. دغدغه بسیاری از فعالان اقتصادی به خصوص صادرکنندگان که راه‌های تنفس ارزی کشور هستند و می‌توانند ارز خودشان را به کشور وارد کنند، همین موضوع بحث نیما بود که مورد اعتراض و شکایت بسیاری از این افراد قرار گرفته بود، چون این فاصله نابرابر و غیرمنصفانه‌ای که میان ارز آزاد و ارز نیمایی وجود داشت، مورد قبول و توافق این فعالان نبود و ظلمی به صادرکنندگان بود و به نوعی صادرکنندگان را تنبیه می‌کردیم. با راه‌اندازی این بازار بخش استفاده کننده ارز یعنی واردات و هم بخش ایجادکننده این ارز یعنی صادرات قانع شدند. از طرف دیگر، دولت نظارت بهتری بر این مبادلات انجام خواهد داد و مالیاتی که از کنار این واردات صورت می‌گیرد، واقعی‌تر خواهد شد.
نکته دیگر اینکه، هر زمانی بازار غیررسمی را به رسمیت نشناختیم و گفتیم این بازار غیرواقعی است، همیشه به خطا رفته‌ایم. بازار ارز غیررسمی یا بازار ارز آزاد، بیان کننده قیمتی از ارز است و هر چقدر بتوانیم این بازار را مدیریت کنیم و هم راستای سیاست‌های خود کنیم، موفق خواهیم بود. این اتفاقی که در بازار توافقی افتاد، به نوعی مدیریت بازار غیررسمی ارز است، نمی‌توانیم بازار غیررسمی را کاملا نادیده بگیریم، این مدیریت باعث شده فضای رقابتی برای صادرکنندگان بیشتر و راحت‌تر شود و بتوانند ارز حاصل از صادرات خود را با انگیزه بیشتری وارد کشور کنند. ثمرات اجرای کامل و دقیق این اقدام باعث می‌شود همه ارز حاصل از صادرات به کشور برگردد و در میان‌مدت و بلندمدت نیز باعث متعادل شدن و کاهش نرخ ارز رسمی می‌شود.
بسیاری معتقدند حرکت تدریجی به سمت تک نرخی شدن ارز با ایجاد بازار ارز توافقی صورت می‌گیرد، نظر شما در اینباره چیست؟
فارغ از محدودیت‌ها و دغدغه‌هایی که در کشور وجود دارد و تصمیمات بخشی که در سایر حوزه‌ها صورت می‌گیرد، تک نرخی بودن ارز ثمرات بسیار خوبی را برای کشور خواهد داشت و سردرگمی میان فعالان اقتصادی و مردم نیز از بین خواهد رفت، ولی در موضوع تک نرخی شدن ارز، باید شرایط تورمی کشور و معیشت مردم را در نظر گرفت. امکان ندارد ارز تک نرخی به راحتی و به سرعت اتفاق بیفتد، ولی ایجاد بازار توافقی، مقدمه‌ای برای تک نرخی شدن ارز خواهد بود و تک نرخی شدن ثمرات بسیار زیادی برای اقتصاد کشور خواهد داشت و تکلیف فعالان اقتصادی را روشن خواهد کرد. فعالان اقتصادی به راحتی می‌توانند با مانیتورینگ کردن بازار توافقی، ارز مورد نیاز خود را تامین کنند و به نوعی ریسک‌های موجود نیز کنترل خواهد شد. فکر می‌کنم در کنار بازار ارز توافقی حتماً باید از ابزارهای کنترل ریسک که در همه دنیا وجود دارد مثل ابزار مشتقه که در حوزه ارز است، استفاده کرد که به این بازار عمق داده و هم ریسک نوسانات ارز را کاهش دهیم.
نظر شما