در سال‌های اخیر، بانک مرکزی با چالش‌های متعددی در زمینه روابط بین‌المللی و تحریم‌های اقتصادی روبرو بوده است. در این راستا، یکی از اقدامات شاخص این نهاد به ریاست دکتر فرزین، توسعه دیپلماسی بانکی کشور و تقویت تعاملات بین‌المللی بوده است. هدف اصلی این دیپلماسی، افزایش ارتباطات سیاسی و اقتصادی با کشورهای همسایه و همسو، ناکارآمدسازی تحریم‌ها و جلوگیری از انزوای ایران در نظام بانکی جهانی بوده است. پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم، بانک مرکزی تلاش کرده است تا با برگزاری جلسات و دیدارهای متعدد با مقامات بانکی و سیاسی کشورهای مختلف، توافقات مؤثری در زمینه‌های مالی و بانکی حاصل کند. این اقدامات شامل توافقات با کشورهایی مانند روسیه برای استفاده از پول‌های ملی در تجارت، اتصال پیام‌رسان‌های مالی و تقویت روابط کارگزاری بین بانک‌های ایرانی و خارجی است. علاوه بر این، بانک مرکزی با مشارکت فعال در نشست‌های بین‌المللی، از جمله اجلاس‌های شانگهای و بریکس، به دنبال گسترش همکاری‌ها و استفاده از ظرفیت‌های موجود در راستای تحقق اهداف اقتصادی کشور است. در این راستا، تلاش برای بهره‌برداری از ظرفیت شعب بانک‌های داخلی در خارج از کشور و همچنین آزادسازی منابع مالی مسدود شده در کشورهای مختلف، از دیگر اقدامات مؤثر بانک مرکزی به شمار می‌رود. در گفت‌وگو با مهدی پورآزادی، مدیر اداره همکاری‌های بین‌المللی بانک مرکزی، به بررسی نتایج و دستاوردهای دیپلماسی بانکی بانک مرکزی در دوره اخیر و تحلیل تأثیرات این اقدامات بر روابط اقتصادی و بانکی ایران با کشورهای دیگر پرداختیم. همچنین چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌رو در این زمینه و برنامه‌های آینده بانک مرکزی برای توسعه مناسبات بین‌المللی را بررسی کردیم. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید.

یکی از اقدامات شاخص بانک مرکزی در دوره اخیر به ریاست کلی دکتر فرزین، توسعه دیپلماسی بانکی کشور بود. در این زمینه چه نتایجی حاصل شد؟

پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم، بنا بر رویکرد جدید دولت در زمینه افزایش ارتباطات سیاسی و اقتصادی با کشورهای همسایه و همسو، ناکارآمدسازی تحریم‌ها و جلوگیری از انزوای ایران در نظام بانکی بین‌المللی، تقویت تعاملات بین‌المللی بانک مرکزی با این قبیل کشورها در دستور کار این بانک قرار گرفت. بدین ترتیب، به منظور دستیابی به هدف مذکور معاونت روابط بین‌الملل در ساختار بانک مرکزی در زمان رئیس کل وقت ایجاد و در دوره جناب آقای دکتر فرزین اینگونه تعاملات با قوت بیشتری در حال پیگیری است. همچنین، در نتیجه پیگیری‌های صورت گرفته، برگزاری دیدارها و جلسات متعدد در سطوح عالی بانکی، سیاسی و کارشناسی، تاکنون توافقات بانکی با کشور روسیه در زمینه امکان بهره‌برداری از پول‌های ملی در تجارت، اتصال پیام‌رسان‌های مالی و شبکه پرداخت کارتی بانکی ملی حاصل شده است و با سایر کشورها نیز در دست پیگیری بوده و برگزاری نشست‌های مورد نظر تا حصول نتیجه مطلوب ادامه خواهد داشت. در این راستا، بانک مرکزی به منظور تقویت همه‌جانبه روابط بانکی در تعاملات تجاری با کشورهای مورد نظر، تلاش کرده تا از طریق انجام مذاکرات، روابط کارگزاری بین بانک‌های ایرانی و خارجی را تا سرحد امکان احیا کند، زیرا گسترش روابط تجاری بدون احیای روابط بانکی به صورت مطلوب امکان‌پذیر نخواهد بود.

همچنین، به منظور استفاده حداکثری از ظرفیت شعب بانک‌های داخلی در خارج از کشور، بانک مرکزی اقدام به تاسیس کمیسیونی کرده که این امر ایستایی و عدم توجه به ظرفیت مورد نظر در گذشته را تا حد زیادی تعدیل کرده است. لازم به ذکر است، این بانک در زمینه گسترش شیوه‌های افزایش تعاملات تجاری و بانکی با سایر کشورها، خود را تنها منحصر به مذاکرات دوجانبه ننموده و با مشارکت فعالانه در نشست‌های تخصصی شانگهای و بریکس، این قبیل اهداف را دنبال کرده است. همچنین، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به منظور بهره‌مندی از تمامی ظرفیت‌های موجود در راستای دستیابی به اهداف مورد نظر، سال گذشته ضمن برگزاری نشست سالانه اتحادیه پایاپای آسیایی در ایران و طرح پیشنهاد برای پیوستن کشورهای جدید نظیر موریس و بلاروس به آن اتحادیه و موافقت اعضا با این امر، روسیه را نیز برای ترغیب جهت عضویت در اتحادیه و برگزاری نشست دوجانبه به تهران دعوت کرد. شایان توجه است، در اجلاس یاد شده، با پیشنهادهای ایران مبنی بر اعمال تغییرات در اساسنامه اتحادیه پایاپای پیرامون تسهیل شرایط پیوستن اعضا جدید، تنوع‌بخشی به سبد ارزی، تشکیل کارگروه‌های تخصصی (کسب و کار، ریسک و فناوری اطلاعات) موافقت شد.

طی یک و نیم سال اخیر چه تعداد رایزنی، سفر و مذاکره با طرف‌های خارجی از طریق مقامات بانک مرکزی انجام شده است؟

در دوره دکتر فرزین در راستای دستیابی به اهداف مدنظر، دیدار با مقامات ارشد بانک‌های مرکزی نظیر روسیه، هند، برزیل، چین، ترکیه، قطر، عمان، سوریه، عراق، پاکستان، قزاقستان و غیره و نیز شرکت در اجلاس‌ها و سمینارهای بین‌المللی به منظور بهره‌برداری از فرصت ایجاد شده برای دیدار با مقامات بانکی و اقتصادی کشورهای مختلف صورت پذیرفته است. البته دیپلماسی بانکی بانک مرکزی تنها به سفرهای جناب آقای دکتر فرزین منحصر نشده است و سایر مقامات بانک مرکزی نیز تاکنون سفرهای متعددی به کشورهای همسو و همسایه جهت احیا و بهبود روابط بانکی داشته‌اند.

به صورت مشخص، استقبال مناسبی از توسعه مناسبات بانک مرکزی در عرصه بین‌المللی صورت گرفت. در این خصوص چه دستاوردهایی حاصل شده است؟

با پیگیری‌های صورت گرفته در دوره جناب آقای دکتر فرزین، پس از اتصال پیام‌رسان‌های ایران و روسیه، نخستین قرارداد استفاده از پول‌های ملی در تجارت دو جانبه یا همان پیمان پولی با روسیه منعقد شد و پیگیری‌های لازم برای نهایی‌سازی اتصال شبکه پرداخت کارتی ایران و روسیه انجام شد که انشاءالله در روزهای آتی فاز اول این پروژه (امکان دریافت وجه نقد از خودپردازهای روسیه با کارت‌های عضو شبکه شتاب) اجرایی خواهد شد. در فاز دوم و سوم نیز به ترتیب امکان استفاده از کارت‌های روسی در سامانه‌های پرداخت کارتی ایران و کارت‌های ایرانی در سامانه‌های پرداخت روسیه فراهم خواهد شد. همچنین، در سفر اخیر جناب آقای دکتر فرزین به روسیه به منظور تعمیق و گسترش روابط بانکی و استفاده از ظرفیت‌های گروه بریکس نیز توافقات جدیدی در راستای ترسیم همکاری‌های آتی دو بانک مرکزی حاصل شده است.

در رابطه با همکاری‌های بانکی با کشور هند، با وجود اهمیت اقتصادی این کشور در منطقه و جهان، در سنوات اخیر ملاقات دوجانبه‌ای میان مقامات عالی بانک‌های مرکزی ایران و هند در سطح روسای کل یا معاونین برگزار نشده بود که با پیگیری‌های مستمر صورت گرفته، در شهریور ماه سال‌جاری توافقاتی به منظور افزایش تعاملات بانکی حاصل شد. همچنین در رابطه با سایر کشورهای هدف نیز این قبیل مذاکرات در دست پیگیری و اقدام تا حصول نتیجه مطلوب است.

تقویت همکاری‌های بین‌المللی بانک مرکزی، چقدر در آزادسازی منابع کشور تأثیرگذار بوده است؟

در رابطه با این موضوع همان‌گونه که اطلاع دارید، با استفاده از ظرفیت‌ها و پیگیری دستگاه دیپلماسی کشور و پیگیری‌های مجدانه بانک مرکزی، منابع مسدود شده در انگلستان و کره‌جنوبی آزاد و موانع مصرف منابع در عراق و ترکیه رفع شد که مقرر است برای نیازهای وارداتی کشور مورد استفاده قرار گیرد. همچنین، در راستای اجرای قانون مجلس شورای اسلامی مبنی بر پیگیری موضوع مطالبات ایران از بحرین از طریق گفتگو با بانک مرکزی آن کشور و در صورت عدم حصول نتیجه از طریق طرح دعوی در مجامع بین‌المللی، این بانک با به‌کارگیری تمامی ظرفیت‌های سیاسی و ارتباطی، در حاشیه اجلاس بانک توسعه اسلامی موفق شد تعاملات اولیه را با مقامات بحرینی برقرار نموده و متعاقباً جلسه‌ای با بانک مذکور برای اعلام تمایل این بانک به حل و فصل موضوع از طریق مذاکرات دوستانه به منظور اجتناب از طرح دعوی، برگزار نماید. در این راستا هماهنگی‌های بعدی تا حل و فصل موضوع در دست اقدام و پیگیری است.
همچنین، در راستای استفاده حداکثری از منابع موجود در کشور عراق و ترکیه نیز تاکنون دستاوردهای مناسبی صورت پذیرفته است.

یکی از دستاوردهای گسترش همکاری‌های خارجی بانک مرکزی، امضای پیمان پولی با روسیه بوده است. گام‌های بعدی در این زمینه چه خواهد بود؟

گام بعدی در این زمینه معرفی و ترغیب تجار دو کشور برای استفاده از این مسیر بانکی ساده، امن و کم‌هزینه در مقایسه با روش‌های غیربانکی موجود است. مقرر است در گام‌های بعدی، از تجربه این پیمان برای انعقاد پیمان‌های مشابه با سایر کشورهای هدف استفاده شود. لازم به ذکر است امکان تعمیم این پیمان پولی به نهادهای نوظهور بین‌المللی از جمله بریکس و شانگهای نیز وجود دارد که تحقق این امر در برنامه بانک مرکزی قرار دارد.

در سایه مناسبات بانکی کشور، استفاده از ارزهای محلی برنامه‌ریزی شده است. از جمله حذف دلار از ارز اربعین. آیا مذاکرات برای استفاده از ارز محلی در سفرهای سیاحتی با سایر کشورها نیز در جریان است؟

پروژه اتصال شبکه کارتی میر روسیه و شبکه شتاب ایران یکی از مهم‌ترین دستاوردهای بانک‌های مرکزی ایران و روسیه در زمینه استفاده از پول‌های ملی برای ارائه خدمات به گردشگران دو کشور است. با رفع تمامی موانع موجود در انجام این پروژه به ویژه وجود تفاوت‌های شگرف فناورانه در ساختارهای پرداخت‌های ایران و روسیه، تجربه بسیار خوبی حاصل شده که می‌تواند در اتصال شبکه شتاب ایران به سایر کشورها راهگشا باشد. همچنین، در خصوص برخی کشورها از جمله عراق که فاقد شبکه پرداخت کارتی ملی و زیرساخت‌های صنعت بانکداری الکترونیک هستند، امکان راه‌اندازی و بهره‌برداری از شبکه پرداخت کارتی توسط ایران به آنها پیشنهاد شده است. در همین راستا امیدواریم در سال‌های آینده توزیع ارز اربعین به‌ جای اسکناس دینار، همانند تجربه روسیه، از طریق کارت‌های بانکی شتاب انجام شود.

ایران پیشنهاداتی با برخی کشورها از جمله ارز مشترک بریکس را مطرح کرده بود. اقدامات در این زمینه به کجا رسید؟

در سفر اخیر دکتر فرزین به روسیه توافقاتی برای انجام کارهای پژوهشی و همکاری دو جانبه برای استفاده از ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی در تسویه چند جانبه در قالب نهادهایی از جمله بریکس صورت گرفته است. روسیه با دارا بودن ریاست دوره‌ای این نهاد، پیش‌نویس اولیه طرحی را برای استفاده از ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی ارائه داده که بانک مرکزی ایران نیز به منظور گسترش و بهبود این طرح اعلام آمادگی نموده است. همچنین، پیشنهاد ایجاد یک واحد پولی برای بریکس با وجود تحولات فناورانه صورت گرفته در زمینه ارزهای دیجیتال بر پایه دارایی‌ها در دستور کار بانک مرکزی ایران قرار دارد که می‌تواند فضای امن و کم‌ریسکی برای تسویه تجارت بین اعضای بریکس ایجاد کند.

برنامه‌های آینده بانک مرکزی در توسعه مناسبات بین‌المللی چیست و شامل چه مواردی می‌شود؟

با توجه به اعمال تحریم‌های ظالمانه گسترده، کشورهای خارجی به دلیل ابهام موجود و مخاطرات ناشی از اقدامات تنبیهی مبتنی بر نقض تحریم‌ها، تمایلی به داشتن روابط بانکی با ایران نداشتند. لذا با رایزنی‌های صورت گرفته و تبیین دامنه تحریم‌ها به‌ویژه مستثنی بودن تجارت کالاهای بشردوستانه، فضای ایجاد تعاملات بانکی با طرف‌های خارجی دستخوش تغییر شد. بدین ترتیب، بانک مرکزی موفق شد در فضای جدید با بانک مرکزی روسیه به توافقات عملیاتی مناسبی دست یابد و در نظر دارد این مدل همکاری موفق را با سایر کشورها نیز به‌کار گیرد. در این راستا افزایش روابط بانکی با کشورهای منطقه، عضو بریکس و CIS در اولویت بانک مرکزی قرار دارد.

همکاری‌های بین‌المللی بانک مرکزی چقدر در مهار و خنثی‌سازی فشارهای سیاسی و تحریم‌های غرب موثر بود؟

همان‌گونه که عنوان شد، بانک مرکزی در راستای کاهش اثر فشارهای سیاسی و تحریم‌های ظالمانه بانکی رویکردی فعالانه در پیش گرفته و در این زمینه نه تنها با تبیین فضای تحریمی برای سایر کشورها امکان برقراری روابط تجاری و بانکی را با لحاظ محدودیت‌های موجود فراهم کرده، بلکه با ارائه سازوکارهای خلاقانه نظیر پایاپای‌سازی دوجانبه، پیمان پولی و اتصال پیام‌رسان‌های بانکی و شبکه پرداخت کارتی ملی، اثرات تحریمی و فشارهای ناشی از آن را از منظر حرکت به سوی تجارت تحریم‌ناپذیر مبتنی بر تسویه تجاری با ارزهای ملی و بهره‌برداری از زیرساخت‌های ارتباطات بانکی ملی تحریم‌ناپذیر، تا حد امکان تعدیل کرده است.