در بخش دیگری از مجموعه مقالات مرتبط با پرونده پژوهشی "تجربه جهانی تامین مالی بخش واردات" به سراغ تبیین نقش و عملکرد بانک مرکزی کوبا در حوزه تامین مالی ارز مورد نیاز تجار و بازرگانان کوبایی برای واردات کالاها و خدمات، به ویژه در این شرایط بیش از پنجاه ساله تحریمی اعمال شده از سوی ایالات متحده می‌رویم.

نقش حیاتی و جایگاه محوری بانک مرکزی کوبا در تامین ارز حوزه واردات

حاکمیت اقتصاد کمونیستی کوبا، بیش از نیم قرن اخیر خود را در میانه جنگ سرد با ایالات متحده سپری کرده و همین امر موجب شده که نظام تجارت بین‌الملل این کشور در طی این سالها، تحت شدیدترین تحریم‌ها و محرومیت‌های مالی ناعادلانه از سوی دولت آمریکا و سازوکار تجارت دلارمحور تحت مدیریت آن قرار گیرد، تا حدی که به تبعیت از دستورات و تهدیدهای مقامات اقتصادی و سیاسی ایالات متحده، بسیاری از شرکای تجاری و بازرگانی آمریکا در اقصی نقاط جهان، از انجام مبادلات اقتصادی بین‌المللی در قالب صادرات و واردات کالا، خدمات و تکنولوژی با کوبا، سر باز زده‌اند که چنین امری، مشکلات و چالش‌های بسیار فراوان و عدیده‌ای را برای اقتصاد داخلی کوبا، به ویژه از آغاز هزاره جدید تا به امروز ایجاد کرده است.

با آنکه از زمان دیدار باراک اوباما، رئیس جمهور سابق آمریکا در ماه مارس سال ۲۰۱۶ با رائول کاسترو، رئیس‌جمهور کوبا، بهبود روابط سیاسی و تجاری ایالات متحده با کوبا، نزدیک به نظر می‌رسید، اما پس از چند روز مذاکره فشرده، مقامات دو طرف اعلام کردند که اختلافات بنیادین و اساسی، مانع از بازگشت روابط تجاری و سیاسی دو کشور به حالت عادی خواهد بود. همچنین باراک اوباما اظهار نمود که روحیه آمریکاستیزی شدید حاکمیت سیاسی کوبا، نه تنها تمایل ما برای برداشتن تحریم‌های اقتصادی و مالی را تغییر نداد، بلکه کنگره ایالات متحده را به فکر اعمال محدودیت‌های جدید و شدیدتری، به ویژه در حوزه بانکی انداخته است.

اما سوال اینجاست که با وجود همه این فشارها، تحریم‌ها و محدودیت‌های مالی و بازرگانی اعمال شده از سوی ایالات متحده و حداقل ۴۵ شریک تجاری آن بر اقتصاد کوبا، چگونه است که این کشور همچنان امکان حیات استاندارد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را دارد؟ کلید پاسخ به این سوال در نحوه تصمیم‌سازی‌ها، عملکرد درخشان و راهبری استراتژیک بانک مرکزی کوبا نهفته است. در حقیقت، با استناد به گزارش‌ها، آمار و اطلاعات رسمی منتشره و همچنین به اذعان بسیاری از صاحب‌نظران و متخصصان اقتصادی و مالی حوزه آمریکای لاتین، ابتکارعمل‌ها، ارتباطات موثر با نهادهای مالی، بانکی و اقتصادی بین‌المللی و همچنین رویکردهای کارآمد داخلی بانک مرکزی کوبا در مقام بزرگترین و مهم‌ترین نهاد پولی و بانکی این کشور و استفاده از ترفندهای مالی، مالیاتی و تجاری مختلف در جهت تامین و تخصیص ارز موردنیاز برای واردات کالا، به ویژه واردات کالاهای اساسی و استراتژیک، نجات‌بخش اقتصاد داخلی این کشور از بحران‌های متعدد سیاسی و اجتماعی قریب‌الوقوع بوده است.

طبق اعلام اتحادیه بانک‌های مرکزی آمریکای لاتین و همچنین گزارش مشترک ۲۰۲۳ صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی، فدرال بانک کوبا، به عنوان یکی از کارآمدترین نهادهای پولی و مالی پیشگام در جهان شناخته می‌شود که توانسته در عرصه تامین مالی ارز موردنیاز واردات برای تجار و بازرگانان در بین کشورهای تحت تحریم‌های بانکی، مالی و اقتصادی ایالات متحده، خوش بدرخشد. در ادامه، یک نمونه از اقدامات مبتکرانه بانک مرکزی کوبا که منجر به بهبود فرآیند تامین مالی ارز حوزه واردات از طریق رویکردها و شیوه‌های مختلف شده، قابل ملاحظه است:

دریافت تسهیلات ارزی از صندوق بین‌المللی پول به ابتکار عمل بانک مرکزی کوبا

در سال ۲۰۲۰ و در بحبوحه شیوع پاندمی کرونا در سراسر جهان، وضعیت واردات کالاهای اساسی در اقتصادهای تحت تحریم ایالات متحده نظیر کوبا، به شدت رو به وخامت رفته بود، به طوری که برای یک دوره حدود سه ماهه، از مارس ۲۰۲۰ تا پایان ژوئن و اوایل ژوئیه ۲۰۲۰، ذخیره برخی کالاهای حیاتی کوبا نظیر موادغذایی استراتژیک یعنی گندم، برنج، ذرت و همچنین ذخیره دارویی این کشور، به کمتر از پنج روز رسیده بود. همچنین به دلیل عدم امکان دریافت کامل و با سهولت وجوه ارزی حاصل از صادرات، مخزن ذخایر دلاری بانک مرکزی کوبا به شدت افت کرده بود و کشور در آستانه یک فاجعه ملی قرار داشت. در این زمان بود که مقامات بانک مرکزی کوبا در یک نشست اضطراری، همراه با مدیران کوبایی مستقر در صندوق بین‌المللی پول، درخواست استفاده از تسهیلات ویژه ارزی صندوق در حوزه تجارت بین‌الملل را به هیات مدیره این نهاد ارائه کردند. به طور معمول، این تسهیلات ارزی عموما حداکثر دو بار (به جز موارد فوق اضطراری) به هر یک از کشورهای جهان تعلق می‌گیرد که اولویت اول برای دریافت این است که آن کشور، جز اقتصادهای در حال توسعه، فقیر و کمترتوسعه یافته باشد و اولویت دوم اینکه، شایستگی دریافت این وام ارزی برای حداقل ۸۰ درصد از اعضای هیات مدیره صندوق بین‌المللی پول، مسجل شده باشد. قدرت تعامل و مذاکرات فشرده و قانع‌کننده مدیران بانک مرکزی کوبا به هیات مدیره صندوق ثابت کرد که این کشور واجد شرایط برای دریافت تسهیلات ارزی است.

بدین ترتیب، با اقدام به موقع مقامات پولی بانک مرکزی کوبا و ارائه مستندات کامل و مورد تائید توسط این نهاد، در کمتر از ۲۰ روز، تسهیلات ارزی صندوق بین‌المللی پول به حساب فدرال بانک کوبا واریز شد و مدیران بانک مرکزی این کشور توانستند با تخصیص به موقع و مهندسی شده ارزهای مورد نیاز بخش واردات، کشور را از یک بحران تمام عیار خارج کنند.

منابع:

1. Strating ,Eric(۲۰۲۱),”DOING BUSINESS IN CUBA: YOUR GUIDE TO THE CUBAN MARKET”, Working Paper, EMBASSY OF THE KINGDOM OF THE NETHERLANDS IN HAVANA, NO.۱۱۲,
2. https://sdgs.un.org/partnerships/CIFFRA-cuba
3. https://comptroller.texas.gov/economy/fiscal-notes/archive/۲۰۲۴/march/cuba.php
4. https://www.fao.org/۴/y۵۱۰۹E/y۵۱۰۹e۰۹.htm
5. https://investmentpolicy.unctad.org/investment-laws/laws/۵۵/cuba-foreign-investment-act
6. https://www.cepal.org/sites/default/files/project/files/a۲۰۲۳-۰۱-۱۶-ndep-cuba-num-۰۹-identificationofrisks.pdf
7. https://cu.usembassy.gov/services/importing-cuban-goods/