روابط ایران و سوریه از زمان پیروزی انقلاب اسلامی ایران وارد صفحه جدیدی شد و ابعاد تازه‌ای به خود گرفت. پس از جنگ تحمیلی جهانی علیه سوریه و تشکیل هسته‌های تروریستی در این کشور با حمایت غرب و برخی طرف‌های منطقه‌ای، تهران همواره در کنار سایر متحدان از دمشق حمایت کرده و آن را در بازپس گیری اراضی از دست رفته و نابودی سلول‌های تروریستی حمایت کرده است. در حال حاضر و با بازگشت تدریجی سیطره دولت سوریه بر بیشتر اراضی این کشور، بازسازی و احیای پروژه‌های اقتصادی، به یکی از ضرورت‌های اصلی در سوریه تبدیل شده است و این موضوع فرصت خوبی را برای ایران جهت سرمایه‌گذاری و استفاده از موقعیت‌های مهم موجود، در راستای منافع دو طرف فراهم کرده است.
ایران و سوریه تحت تحریم‌های اقتصادی و ناعادلانه آمریکا قرار دارند، اما با استفاده از ساز و کارهای مناسب اقتصادی و مالی، می‌توان از این محدودیت‌ها برای رشد همکاری‌های دو جانبه با استفاده از مکانیسم‌های محلی بهره جست. به طور کلی، می‌توان گفت که پویایی دیپلماسی اقتصادی که اخیرا در روابط ایران با کشورهای عربی رخ داده است، می‌تواند نقش سوریه را بیش از پیش پُررنگ‌تر و جایگاه آن را برای تحقق چشم‌اندازهای اقتصادی ایران در منطقه محوری‌تر کند.
بر همین اساس و در راستای تقویت روابط و همکاری‌های اقتصادی ایران و سوریه بر پایه مناسبات سیاسی، وظیفه دو کشور شناسایی فرصت‌ها و ایجاد سازو کارهای مناسب برای بهره‌مندی دو جانبه از این فرصت‌هاست.
دکتر "حیان احمد سلمان"، استاد برجسته دانشگاه در حوزه اقتصاد و برنامه‌ریزی در دانشکده اقتصاد دانشگاه "تشرین" و تحلیلگر ارشد اقتصادی سوریه است. او پیش‌تر در سمت معاون وزیر اقتصاد سوریه و همچنین سفیر کشورش در مجارستان فعالیت داشته است. این تحلیلگر ارشد سوری به پرسش‌های مطرح شده از سوی هفته‌نامه تازه‌های اقتصاد پاسخ داد:
روابط اقتصادی بین ایران و کشورهای عرب در مناطق مختلف همواره رو به توسعه بوده و مناسبات اقتصادی خوبی بین ایران و برخی کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس برقرار است. تا چه میزان این ظرفیت‌ها قابل توسعه است و چه اقداماتی باید در این خصوص صورت گیرد؟
بله. تمام تحلیل‌ها تایید می کند که روابط ایران و کشورهای عربی در حال توسعه و پیشرفت است و به ویژه پس از، ازسرگیری روابط میان ایران و عربستان سعودی با میانجیگری چین و افتتاح سفارتخانه‌های هر دو کشور، قوت بیشتری به خود گرفته است. روابط ایران با عمان و عراق هم تقویت شده است، به ویژه اینکه می‌دانیم گفتگوها در چین پس از ۵ دور مذاکره و رایزنی در عراق به نتایج مثبت رسید. به طور کلی شرایط در حال بهبود است. روابط بین ایران و مصر و ایران و اردن نیز تا حدی در حال احیاست. به نظر من کشورهای عربی در حال حاضر دریافته‌اند که ایران برخلاف غرب که همیشه به دنبال منافع یک جانبه بوده است، به دنبال تامین منافع مشترک است و می‌خواهد پروژه‌های سرمایه‌گذاری را بر اساس معادله برد - برد راه‌اندازی کند، هر چند که آمریکا در ابتدا تلاش کرد موضعی مخالف در قبال بهبود روابط ایران و کشورهای عربی اتخاذ کرده و بر کشورهایی که سلطه دارد، اراده خود را تحمیل کند، اما به نتیجه‌ای نرسید و روابط ایران در منطقه از طریق دیدارهای متقابلی که انجام می‌شود و سفرهایی که وزیر خارجه ایران به عربستان و کشورهای منطقه از جمله لبنان و عراق و سوریه و الجزایر برای توسعه روابط داشته، رو به بهود است. امیدواریم منطقه از این دیدگاه نادرست که می گوید ایران به دنبال تحمیل نظرات خود است، عبور کند چرا که این دیدگاه در واقع ترجمان عملی شعارهای آمریکا و صهیونیسم است و ما امیدواریم که شرایط بهتر شود.
ایجاد زمینه‌های همکاری‌های پولی بر اساس ارزهای محلی به جای دلار، یکی از راهبردهای دیپلماسی منطقه‌ای ایران است. تا چه میزان این آمادگی در کشورهای عربی وجود دارد و مزایای تبادلات اقتصادی با ارزهای محلی چیست؟
درباره تعامل بر اساس ارزهای محلی بین کشورهای منطقه و ایران، باید بگویم که من در بسیاری از مقاله‌های خود درباره لزوم تقویت معامله‌ها و مبادله‌ها از طریق ارزهای محلی مانند پول عربستان، پول ایران و یا امارات و سوریه و کشورهای دیگر صحبت کرده‌ام که در این مسیر تاسیس بانک‌های مشترک و تقویت معاملات تهاتری کمک کننده است و از این طریق می توانیم خلاصی از مکانیسم استثمارگر سوئیفت آمریکایی را تضمین کنیم، به ویژه اینکه این ساز و کار دیگر قدرت گذشته را ندارد و علاوه بر ایران، عربستان و امارات که اعضای جدید بریکس از منطقه ما هستند، الجزایر و سوریه نیز برای پیوستن به گروه بریکس درخواست داده‌اند و پنج کشور اصلی این گروه اعم از روسیه، چین، برزیل، هند و آفریقای جنوبی نیز خواهان معامله بر اساس ارزهای جایگزین هستند. بنابراین من پیش‌بینی می‌کنم که پس از نشست آتی سران بریکس در آفریقای جنوبی، زمینه برای توسعه معاملات بر اساس ارزهای محلی تقویت شده و این فرصت اکنون بیش از هر زمان دیگری فراهم است.
ظرفیت ایجاد بانک‌های مشترک و همچنین ایجاد شعب بانک‌های ایرانی در کشورهای عربی و بالعکس، همواره وجود دارد. چقدر ایجاد این ساختارها و تقویت اینگونه همکاری‌ها می‌تواند در تقویت مناسبات اقتصادی سازنده و موثر باشد؟
شرایط برای ایجاد بانک‌های مشترک فراهم است و ایران و سوریه درباره این موضوع به توافق رسیده‌اند و می‌تواند به سایر کشورهای عربی نیز گسترش یابد، به ویژه اینکه درخواست‌ها برای توسعه گروه بریکس افزایش پیدا کرده است و این گروه بیش از ۴۰ درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند و بیش از ۳۰ درصد تولید ناخالص داخلی را هم به خود اختصاص داده‌اند. همچنین می‌توان به قاعده معامله بر مبنای طلا در تعاملات اقتصادی بازگشت. از سویی نیز می‌توان تسویه حساب‌ها را از طریق طلا یا پول‌های محلی انجام داد و این فرصت در حال حاضر فراهم است. دلار تا قبل از سال ۱۹۴۵ میلادی ارز غالب دنیا نبود و پوند استرلینگ انگلیس ارز برتر بود. معامله با دلار از این تاریخ به بعد، ۸۰ درصد معاملات را به خود اختصاص داده بود، اما در حال حاضر این مقدار کاهش یافته و فقط ۵۸ درصد حجم معاملات تجاری جهان با این ارز انجام می‌شود. بر این اساس، دلار رو به افول است و ایجاد بانک‌ها و شرکت‌های مشترک و اجرای پروژه‌های سرمایه‌گذاری مشترک، به روند کاهش ارزش دلار و معامله بر اساس ارزهای محلی کمک می‌کند.
رئیس‌کل بانک مرکزی ایران به تازگی دور جدیدی از توسعه همکاری ها را با کشورهای عربی مانند قطر و عراق آغاز کرده است. این همکاری ها تا چه میزان می تواند بر توسعه روابط همه جانبه کشورهای منطقه و ایران تاثیرگذار باشد؟ حضور شخص نخست بانک مرکزی ایران چه پیامی برای تقویت همکاری های بانکی و پولی بین ایران و کشورهای عربی دارد؟
در ارتباط با سفر رئیس‌کل بانک مرکزی ایران به کشورهای منطقه باید بگویم که سفر او به عراق و قطر سیگنال خیلی خوبی برای این است که باید به مرحله تقویت تعامل در زمینه‌های اقتصادی، معاملات نفتی و پولی برسیم و از تروریسم اقتصادی آمریکا که باعث بسیاری از تحریم‌ها و محاصره کشورها شده است، عبور کرد. ایران یک کشور قوی، فرا منطقه‌ای و حتی ابرقدرت است و همکاری با چین، روسیه و کشورهای عربی در حقیقت منجر به تقویت ذخایر ارزی ایران و توسعه دایره تعاملات با ذخایر می‌شود و من فکر می‌کنم که این موضوع را رئیس‌کل بانک مرکزی ایران به همراه همتایان قطری و عراقی خود بررسی کرده است. امیدوارم که این روند به دیگر کشورهای عربی نیز تعمیم یابد.
ایران ظرفیت بالایی در تامین کالاها و ملزومات مورد نیاز کشورهای عربی دارد و این ارتباطات در حال حاضر به نوعی برقرار است. این ظرفیت‌ها چگونه قابل شناسایی و تقویت است؟
بله. این امکان وجود دارد و ما نیازمند بررسی‌های دقیق برای شناخت بازارهای اقتصادی در کشورهای مختلف هستیم. کشورهای عربی و ایران می‌توانند در این زمینه همکاری داشته باشند. دکتر بشار اسد در سال ۲۰۰۴ پیشنهاد تشکیل ائتلاف پنج دریا، یعنی دریای سیاه، دریای خزر، مدیترانه و خلیج فارس و دریای سرخ را مطرح کرد. به نظر من همه چیز در حال حاضر برای تقویت این مسئله در راستای بی‌نیاز شدن از غرب و تقویت تبادل تجاری و همکاری اقتصادی میان این کشورها فراهم است، به ویژه اینکه اقتصادهای این کشورها مکمل یکدیگر هستند و اقتصاد ایران با کشورهای عربی و اقتصاد این کشورها در کنار ایران، کامل می‌شود. امیدواریم که به زودی شاهد این وضعیت باشیم.
روابط اقتصادی ایران و سوریه را چگونه ارزیابی می‌کنید و ایران در چه زمینه‌هایی امکان سرمایه‌گذاری در سوریه، به ویژه پس از جنگ تحمیلی جهانی علیه این کشور را برای بازسازی و سایر زمینه‌های اقتصادی دارد؟
در حقیقت روابط ایران و سوریه در همه ابعاد اعم از نظامی، سیاسی و اقتصادی نوعی روابط استراتژیک است. زمانی که من در امور اقتصادی سوریه مسئولیت داشتم، به یاد دارم که یک مسئول ایرانی گفت که منافع کشور ما با شما در هم‌تنیده و یکی است. ایران و سوریه می‌توانند در همه پروژه‌های سرمایه‌گذاری با یکدیگر همکاری کنند، به ویژه در پروژه‌های استراتژیک مانند نفت، استخراج فسفات، کشاورزی و صنعت و شرکت‌هایی که اکنون در زمینه تولید برق به طور گسترده فعال هستند. ما می‌دانیم که گروه‌های تروریستی بیش از ۶۰ درصد اقتصاد سوریه را ویران کرده‌اند و حجم اقتصادمان به ۱۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ کاهش پیدا کرده است. تلاش بر این است که شرکت‌های ایرانی و سوری و به ویژه پس از تشکیل کمیته بازرگانی ایران و سوریه و تشکیل اتاق مشترک تجاری بین دو طرف، به حجم تبادلات خود اضافه کنند. ایران باید به دریای مدیترانه نفوذ داشته باشد، این کشور حامی سوریه و محور مقاومت است و ما معتقدیم که فرصت سرمایه‌گذاری در همه ابعاد و عرصه‌ها بین ایران و وسوریه فراهم است و امیدواریم نتیجه آن را خیلی زود مشاهده کنیم.
سطح بانک‌های سوریه و جایگاه آنها از نظر بین‌المللی را چگونه ارزیابی می‌کنید و آیا امکان گسترش همکاری با ایران در زمینه‌های بانکی وجود دارد؟
می‌دانیم که بانک‌های سوریه تحت تحریم‌های آمریکا و خارج از چرخه معاملات جهانی قرار دارند. بله، این مسئله معاملات با ایران را تحت تاثیر قرار می‌دهد، اما اگر کشورهای گروه بریکس بتوانند ارز جایگزینی برای دلار معرفی و مکانیسمی جدا از سوئیفت تعریف کنند، ما و ایران می‌توانیم تمام این تحریم‌ها را پشت سر بگذاریم. ما باید سیاست‌های پولی را در این مسیر وضع کنیم. این همان چیزی است که کشورهایی چون چین و روسیه هم خواهان آن هستند. ما به تصمیمات کشورهای عضو بریکس چشم دوخته‌ایم، ایران هم عضو گروه بریکس و هم عضو سازمان شانگهای است و امیدوارم که این تعاملات جدید به شکل‌گیری نظام جهانی جدید منجر شود و از جهان تک قطبی به جهان چند قطبی منتقل شویم.
نظر شما