در سال‌های اخیر، بازار ارز کشور با چالش‌های متعددی مواجه بوده است که ناشی از عوامل اقتصادی و سیاسی داخلی و خارجی بوده است. در این راستا، بانک مرکزی با اتخاذ سیاست‌های مؤثر و راهبردی سعی کرده است تا نوسانات شدید نرخ ارز را کنترل کرده و از جهش‌های ناگهانی جلوگیری کند. یکی از مهم‌ترین اقدامات این نهاد، اجرای سیاست تثبیت ارز بوده است که به کاهش انتظارات تورمی و حفظ ثبات اقتصادی کمک کرده است. همچنین، بانک مرکزی با راه‌اندازی مرکز مبادله ارز، تلاش کرده است تا نیازهای واقعی بازار را به صورت شفاف و منظم تأمین کند و از تأثیرات منفی بازار غیررسمی بکاهد. این مرکز به عنوان یک بستر رسمی، به تجار و فعالان اقتصادی این امکان را می‌دهد که به راحتی و بدون مداخلات غیرضروری، مبادلات ارزی خود را انجام دهند و در نتیجه، به کاهش نرخ‌های کاذب و غیرواقعی در بازار غیررسمی کمک کند. علاوه بر این، راه‌اندازی بازار ارز تجاری به عنوان یک اقدام جدید، می‌تواند به بهبود شرایط بازار ارز و تسهیل مبادلات تجاری کمک کند. این بازار به فعالان اقتصادی این امکان را می‌دهد که با استفاده از نرخ‌های واقعی و شفاف، به تأمین ارز مورد نیاز خود بپردازند و در نهایت به حرکت به سمت تک نرخی شدن ارز نزدیک‌تر شوند. مزایای این اقدام شامل کاهش ریسک‌های ناشی از نوسانات شدید، افزایش شفافیت در معاملات و تقویت اعتماد فعالان اقتصادی به بازار ارز است. در گفت‌وگو، با مهدی بختیار، پژوهشگر پولی و بانکی به بررسی تأثیرات تحولات اخیر بر مدیریت بازار ارز و ارزیابی عملکرد بانک مرکزی در این زمینه خواهیم پرداخت.
در طول سال گذشته، تحولات و اتفاقات بزرگی در منطقه رخ داده است. به نظر شما، این تحولات و شرایط بر مدیریت بازار ارز چه تاثیری داشته است؟
همانطور که می‌دانید، عوامل غیر اقتصادی، به ویژه عوامل سیاسی، همواره تأثیر زیادی بر قیمت ارز و سایر بازارهای موازی داشته‌اند. این عوامل می‌توانند هیجانات، التهابات و انتظارات تورمی را تشدید کنند. در چنین مواقعی، کارگزاران اقتصادی معمولاً ترجیح می‌دهند برای حفظ سرمایه و دارایی‌های خود به دارایی‌هایی مانند ارز و طلا روی آورند. بنابراین، بسیار مهم است که سیاست‌گذاران با استفاده از ابزارهایی که در اختیار دارند، تا حد ممکن التهابات بازار را کاهش دهند و از نوسانات شدید نرخ ارز جلوگیری کنند. به نظر من، مهم‌ترین اقدام بانک مرکزی در این شرایط، جلوگیری از رشدهای سریع قیمت ارز بوده است. با ایجاد بازارهای موازی، از جمله حراج سکه و سایر ابزارهای مالی، بانک مرکزی توانست از ایجاد التهابات شدید در بازار ارز جلوگیری کند. در حالی که نوسانات خزنده رو به بالا ممکن است طبیعی باشد، جلوگیری از جهش‌های ناگهانی نرخ ارز از اهمیت بالایی برخوردار است.
بانک مرکزی سیاست تثبیت را به منظور جلوگیری از هیجانی شدن بازارها اجرا کرد. به نظر شما، این سیاست تا چه اندازه موفق بوده و اگر این سیاست اجرا نمی‌شد، چه اتفاقی ممکن بود برای بازار ارز ما بیفتد؟
خوشبختانه، از زمانی که سیاست تثبیت در بانک مرکزی به اجرا درآمد، ما هیچ‌گاه شاهد افزایش شدید نرخ ارز نبوده‌ایم. هرچند که افزایش‌هایی در نرخ ارز داشتیم اما بیشتر این افزایش‌ها به دلایل اقتصادی مربوط نمی‌شود. به عنوان مثال، در ابتدای سال ۱۴۰۳، قیمت ارز نزدیک به ۷۰ هزار تومان بود. با کاهش التهابات سیاسی و رسیدن کشور به ثبات سیاسی، قیمت ارز کاهش یافت و حتی در اواسط تابستان به زیر ۶۰ هزار تومان رسید. اما به تدریج و با نزدیک شدن به پایان سال، هم فشار تقاضا افزایش یافت و هم اخبار سیاسی در منطقه چندان مثبت نبود، که در نتیجه قیمت ارز دوباره به سطح ابتدایی سال ۱۴۰۳ بازگشت و به بالای ۷۰ هزار تومان رسید. به نظر من، سیاست تثبیت موفق بوده است، زیرا اجازه نداد که جهش‌های ناگهانی در قیمت ارز رخ دهد. قبل از اجرای این سیاست، نرخ ارز تحت کنترل بود، اما گاهی اوقات به طور ناگهانی افزایش‌های شدیدی را شاهد بودیم. در حال حاضر، با توجه به شرایط اقتصادی و اخبار، اگر افزایش قیمتی هم وجود داشته باشد، این افزایش به صورت آرام، نرم و ملایم است و ما شاهد افزایش‌های شدید نیستیم که منجر به تشدید انتظارات تورمی و هجوم مردم برای تقاضای ارز شود.
یکی از دغدغه‌های تجار و فعالان اقتصادی، بحث نرخ‌گذاری‌های کاذبی است که در بازار ارز غیررسمی صورت می‌گیرد. بانک مرکزی در این راستا اقداماتی مانند راه‌اندازی مرکز مبادله و ایجاد سامانه ارز توافقی را انجام داده است تا روند کار تجار و فعالان اقتصادی تسهیل شود. ارزیابی شما از این اقدامات چیست؟
وقتی که بازار رسمی به خوبی عمل کند، حجم عرضه و تقاضای خارج از این بازار به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد و نرخ‌هایی که در بازار غیررسمی اعلام می‌شود، تأثیر چندانی نخواهد داشت. نرخ‌های موجود در بازار غیررسمی بیشتر به نیازهای سوداگری مربوط می‌شود و نه به تأمین نیازهای واقعی مردم. به عبارت دیگر، افرادی که به دنبال رفع نیازهای واقعی خود هستند، معمولاً از بازار رسمی استفاده می‌کنند و تقاضاهایشان در آن بازار پاسخ داده می‌شود. اقدامات بانک مرکزی، از جمله راه‌اندازی مرکز مبادله و سامانه ارز توافقی، به ایجاد یک بستر رسمی و شفاف کمک کرده است که می‌تواند به کاهش نوسانات و نرخ‌گذاری‌های کاذب در بازار غیررسمی منجر شود. این اقدامات به تجار و فعالان اقتصادی این امکان را می‌دهد که بدون مداخلات غیرضروری، به راحتی مبادلات خود را انجام دهند و در نتیجه، به بهبود شرایط بازار ارز کمک می‌کند.
به نظر شما، ایجاد بازار ارز تجاری تا چه اندازه به مبحث تک نرخی شدن ارز و جلوگیری از وجود نرخ‌های مختلف کمک کرده است؟ بسیاری از فعالان اقتصادی معتقدند که این بازار حرکت تدریجی به سمت تک نرخی شدن ارز را آغاز می‌کند. نظر شما در اینباره چیست؟
ایجاد بازار ارز تجاری می‌تواند به طور قابل توجهی به مبحث تک نرخی شدن ارز کمک کند. هرچند در شرایط کنونی، دستیابی به تک نرخی شدن ارز ممکن است دشوار باشد، اما این یک هدف بهینه است که باید به سمت آن حرکت کنیم. اگر بخواهیم به طور ناگهانی نرخ ارز ترجیحی یا نرخ ارز مرکز مبادله را حذف کرده و به نرخ ارز بازار غیررسمی نزدیک شویم، احتمالاً فشارهای تورمی افزایش خواهد یافت. اختلاف بین نرخ ارز تجاری و نرخ ارز بازار غیررسمی هرچه بیشتر باشد، انگیزه‌های سوداگری و رانت‌جویی افزایش می‌یابد. بنابراین، باید تلاش کنیم تا این اختلاف را کاهش دهیم و در نهایت به سمت تک نرخی شدن پیش برویم. این امر به حذف رانت‌های موجود کمک خواهد کرد و انگیزه‌های ناشی از سوداگری را کنترل می‌کند. به طور کلی، حرکت به سمت تک نرخی شدن ارز نه تنها به ثبات بازار کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به بهبود شرایط اقتصادی و کاهش نوسانات قیمتی منجر شود. بنابراین، ایجاد بازار ارز تجاری یک گام مثبت در این راستا به شمار می‌آید و می‌تواند به تدریج ما را به هدف تک نرخی شدن ارز نزدیک‌تر کند.
به نظر شما، عملکرد بانک مرکزی در مقابله با بحران‌ها در حوزه ارزی تا چه اندازه موفق بوده است؟
به نظر من، از زمانی که دکتر فرزین به عنوان رئیس بانک مرکزی منصوب شدند، عملکرد ایشان مثبت بوده است. هرچند ممکن است در برخی موارد سیاست‌هایی اتخاذ شده باشد که به طور کامل موفق عمل نکرده‌اند، اما در کل می‌توان گفت نمره آقای دکتر فرزین و تیمشان نمره قبولی است. تیم دکتر فرزین در زمینه‌های مختلفی از جمله نظارت بر بازار، مدیریت نرخ ارز و سیاست‌های اقتصادی عملکرد خوبی داشته‌اند و توانسته‌اند در شرایط چالش‌برانگیز به نحو مطلوبی عمل کنند.
نظر شما