در سال‌های اخیر، بازار ارز ایران با نوسانات شدیدی مواجه بوده که می‌تواند تاثیرات منفی بر اقتصاد کشور داشته باشد. بانک مرکزی به عنوان سیاست‌گذار پولی و ارزی، اقداماتی را برای مهار نوسانات ارز و تثبیت شرایط اقتصاد کلان انجام داده است. در ادامه برخی اقدامات بانک مرکزی که نتیجه آن تحقق ثبات ارزی با وجود تنش‌های سیاسی منطقه شده است را بررسی کرده و شوک‌های سیاسی متعددی که در طی یک سال و نیم اخیر رخ داده است را مرور می‌کنیم.

اقدامات بانک مرکزی برای مهار نوسانات ارزی در مقطع کنونی را می‌توان به عنوان نشانه‌ای از بلوغ سیاست‌های پولی و ارزی تلقی کرد. کنترل انتظارات تورمی فعالان اقتصادی و اعمال سیاست‌های احتیاطی در بازار پول و ارز، بخشی از اقدامات بانک مرکزی در یکسال گذشته بوده که نتیجه آن را می‌توان در ثبات ارزی مشاهده کرد. با توجه به اهمیت و تأثیر تغییرات نرخ ارز بر اقتصاد ایران، که به عنوان لنگر انتظارات تورمی جامعه عمل می‌کند، بانک مرکزی با دقت و حساسیت زیادی مدیریت بازار ارز را پیگیری می‌کند و اقدامات به موقعی را برای تحقق ثبات ارزی اجرا می‌کند. همچنین، همکاری و هماهنگی سایر ارکان سیاست‌گذاری اقتصادی با بانک مرکزی برای تداوم ثبات ارزی ضروری است و همسویی این ارکان شرط لازم برای مهار نوسانات ارزی است. گام‌های موثر بانک مرکزی برای ایجاد ثبات ارزی، اطمینان لازم را برای تحقق ثبات در بازار میان کارگزاران اقتصادی ایجاد می‌کند که نتیجه آن تقویت اعتماد سرمایه‌گذاران و مردم است.

بازارسازی در بازار ارز و افزایش ذخایر ارزی

بانک مرکزی با ایفای نقش فعال در بازار ارز و بازارسازی، تلاش کرده است تا از نوسانات شدید نرخ ارز جلوگیری کند. این اقدامات ثبات نسبی نرخ ارز و جلوگیری از جهش‌های ارزی کمک کرده است. یکی از اقدامات مهم بانک مرکزی، افزایش ذخایر ارزی کشور بوده است. با افزایش ذخایر ارزی، بانک مرکزی توانسته است در مواقع بحرانی و نوسانات شدید، با عرضه ارز به بازار، از افزایش نرخ ارز جلوگیری کند. این اقدام به ایجاد اطمینان در بازار و کاهش تلاطم‌های ارزی کمک کرده است. همچنین ایجاد مرکز مبادله ارز و طلا توسط بانک مرکزی به عنوان مرجع کشف قیمت ارز، تامین و تخصیص ارز متقاضیان ارز و بستر رسمی عرضه ارز توسط صادرکنندگان کالا و خدمات موجب شد تا نرخ بازارغیررسمی نیز به بازار رسمی همگرا شود.

کنترل رشد نقدینگی

بانک مرکزی با اجرای سیاست‌های پولی فعال، موفق شد تا نرخ رشد نقدینگی را کنترل کند. کاهش رشد نقدینگی می‌تواند از ایجاد مازاد تقاضا برای ارز جلوگیری کند و در نتیجه به کاهش فشار بر نرخ ارز منجر شود. بانک مرکزی در سال‌جاری نیز نرخ رشد نقدینگی ۲۳ درصد با دامنه نوسان مثبت و منفی دو درصد را به عنوان نرخ هدف خود اعلام کرده است. با توجه به تجربه موفق بانک مرکزی در مهار رشد نقدینگی در سال گذشته، چشم‌انداز روشنی در راستای تحقق اهداف سال‌جاری ترسیم می‌شود. ایجاد تلورانس دو درصدی در اعلام هدفگذاری نرخ رشد نقدینگی از سوی بانک مرکزی، بیانگر تداوم پویایی سیاست‌های پولی فعال بانک مرکزی است که در مقاطع مختلف زمانی می‌تواند انعطاف لازم را به منظور دستیابی به اهداف مورد نظر خود در سطح اقتصاد کلان اعم از مهار پایدار تورم، تامین مالی فعالیت‌های مختلف اقتصادی و تحقق رشد اقتصادی ایجاد کند.

توسعه و تسهیل ابزارهای پولی و مالی تجارت خارجی

بانک مرکزی با تسهیل فرآیندهای تجاری و کاهش موانع تجاری، تلاش کرده است تا جریان ورود و خروج ارز را بهبود بخشد. این اقدامات شامل تسهیل فرآیندهای گمرکی، کاهش تعرفه‌ها و ارائه تسهیلات به صادرکنندگان و واردکنندگان بوده است. بانک مرکزی در دوره یکسال و نیم گذشته، با محور قرار دادن توسعه و گسترش روابط بانکی و مالی دوجانبه با کشورهای منطقه و اعضای سازمان‌های هم‌پیمان مانند گروه بریکس و سازمان همکاری شانگهای، تلاش کرد مبادلات پولی و مالی را تسهیل کند و فرایند تجارت را سرعت بخشد. پیرو رایزنی‌ها و فراهم کردن بسترهای اجرایی بانکی توسط بانک مرکزی، نخستین ال.سی شبکه بانکی ایران در خارج از کشور در روسیه و در زمستان سال گذشته گشایش شد. در ادامه این نگاه راهبردی مقام پولی، در سال‌جاری رئیس کل بانک مرکزی که به منظور توسعه مناسبات پولی و بانکی میان ایران و روسیه برای شرکت در کنگره مالی روسیه و انجام مذاکرات دوجانبه با همتای روسی خود در حوزه پولی و بانکی، به سن پترزبورگ سفر کرده بود، در کنگره مالی روسیه که با حضور "نابیولینا"، رئیس بانک مرکزی روسیه و جمعی از فعالان اقتصادی این کشور برگزار شد، سخنرانی کرد و با مذاکرات دوجانبه، نقشی فعال را ایفا کرد.

ثبات ارزی با وجود تنش‌های سیاسی منطقه

تنش‌های سیاسی منطقه‌ای می‌توانند به شدت بر نرخ ارز غیررسمی تأثیر بگذارند، در حالی که بانک مرکزی در طی یکسال و نیم اخیر، با ایفای نقش فعال اجازه بروز جهش‌های ارزی را نداد و پس از هرگونه نوسان طبیعی ارز در مقاطع تنش‌های سیاسی، مجددا نرخ ارز به قیمت‌های پیشینی خود بازگشته است. با توجه به نمودار نرخ ارز در بازار غیررسمی و وقایع و اتفاقات رخ داده، می‌توان بخشی از رویدادهایی که بازار ارز را می‌توانست با جهش‌های بزرگ مواجه کند مشاهده کرد که به واسطه سیاست‌های ارزی پویا، ثبات نسبی نرخ ارز محقق شده است.

در نیمه نخست سال ۱۴۰۲ نرخ ارز در دامنه ۵۰ هزار تومان قرار داشت. در نیمه دوم سال ۱۴۰۲ و با عملیات ۷ اکتبر محور مقاومت و وقوع عملیات طوفان‌الاقصی، نرخ ارز در بازار غیررسمی صرفا ابتدا به صورت هیجانی دچار نوساناتی شد، اما در بازه میان‌‎مدت تغییر چندانی نکرد و بانک مرکزی توانست با سیاست‌های فعال از افزایش شدید نرخ ارز جلوگیری کند. همزمانی حملات شدید آمریکا و انگلیس به یمن و حادثه تروریستی در کرمان، بازار ارز کشور را دوباره با شوک سیاسی مواجه کرد. پس از این حادثه غم‌انگیز، ایران برای مجازات تروریست‌ها، حملات موشکی به مواضع آنها در کشورهای همسایه انجام داد. پس از پاسخ ایران، با فضاسازی‌ رسانه‌ای، انتظاراتی مبنی بر تشدید تنش میان ایران و برخی کشورهای همسایه از جمله پاکستان ایجاد شد که این امر موجب افزایش نرخ دلار از ۵۳ هزار تومان به بیش از ۶۰ هزار تومان شد. سپس با انتشار خبر حمله تروریستی رژیم صهیونیستی به ساختمان کنسولگری ایران در دمشق، نرخ دلار در کانال‌های تلگرامی و نرخ تتر به نزدیک ۷۰ هزار تومان رسید. ایران، ۱۲ روز پس از حمله گستاخانه رژیم صهیونیستی به کنسولگری ایران در دمشق، با اجرای عملیات وعده صادق، پاسخی قاطع به این اقدام داد. با وجود پیش‌بینی‌های افراد و رسانه‌های مخالف مبنی بر تشدید تنش‌ها و افزایش شدید نرخ دلار، پس از پاسخ قاطع ایران، نرخ دلار برخلاف پیش‌بینی‌ها روند نزولی به خود گرفت.

سپس شهادت آیت‌الله رئیسی و هیات همراه نیز به دلیل بروز یک شوک غم‌انگیز به اقتصاد، نرخ ارز با افزایش اندکی رو به رو شد، اما بانک مرکزی توانست با سیاست‌های خود از جهش ارزی جلوگیری کند و همچنان نرخ دلار در مرز ۵۸ تا ۶۰ هزارتومان باقی بماند. ترور اسماعیل هنیه نیز شوک غم‌انگیز دیگری بود که با وجود بروز این شوک، تاثیر چندانی بر نرخ ارز ظاهر نشد و بازار ارز تحت کنترل بانک مرکزی باقی ماند. در نهایت می‌توان گفت بانک مرکزی با سیاست‌های ارزی پویا و اقدامات به موقع توانست از جهش شدید نرخ ارز در بازار غیررسمی جلوگیری کند. با وجود تنش‌های سیاسی و وقایع مختلف، بازار ارز تحت کنترل باقی ماند و نوسانات شدید ارزی مشاهده نشد. این نشان‌دهنده تاثیر مثبت و موثر سیاست‌های ارزی بانک مرکزی است.