هاکان توپکورولو، معاون حزب وطن ترکیه و کارشناس مسائل اقتصادی و بانکی، معتقد است که با کنار گذاشتن دلار و ایجاد شبکه‌ای بانکی میان ایران، روسیه و ترکیه و تاسیس سیستم تامین مالی تجاری مشترک، کمک شایانی به تجارت این سه کشور خواهد شد.
این اقتصاددادن ترک همچنین ایران و ترکیه را دارای جوامعی جوان و ظرفیت‌هایی فوق‌العاده می‌داند که می‌توانند حجم تجارت خود را تا بالاترین سطح ارتقاء دهند.
وی در گفت‌وگو با هفته‌نامه تازه‌های اقتصاد، با واکاوی عوامل شکل‌گیری تورم در ترکیه و راهکارهای مبارزه با این پدیده پولی، به ظرفیت‌های تجاری موجود میان ایران و ترکیه نیز پرداخته است که مشروح آن از نظر می‌گذرد:
امروزه برخی از کشورهای جهان سیاست تثبیت اقتصادی را در دستور کار خود قرار داده‌اند. شما در این باره چه نظری دارید؟
برای یافتن راه حل مناسب در مسائل اقتصادی، ابتدا باید مشکل را به درستی شناسایی کرد. اگر مسئله را به درستی تشریح کنیم می‌توانیم پاسخ آن را بیابیم. در کشورهای در حال توسعه‌ای همچون ایران، ترکیه، کشورهای عربی و برخی کشورهای آسیایی، آفریقایی و آمریکای لاتین، علاوه بر وجود پاره‌ای از مسائل مشترک، هر کشوری مسائل مختص به خود را نیز دارد. در واقع تثبیت اقتصادی ابعاد گوناگونی دارد که با توجه به الگوی اقتصادی هر کشوری متفاوت است.
حل معضل تورم در کشورها نیازمند شناخت نوع آن است. در اقتصاد ۳ نوع تورم وجود دارد.
۱) تورم تقاضا ۲) تورم هزینه ۳) تورم عرضه
پیش از آنکه تصیممی را اتخاذ کنیم و اقدامی را در حوزه اقتصاد انجام دهیم، ابتدا باید نوع تورم را مشخص کنیم.
همانطور که می‌دانید ترکیه نیز یکی از کشورهایی است که با معضل تورم مواجه است. تورمیکه در کشور شما وجود دارد از چه نوعی است؟
از پایان سال ۲۰۲۱ تاکنون ترکیه وارد بحران اقتصادی شدیدی شده است. تورم، مهم‌ترین دلیل این بحران است که می‌توان نوع آن را تورم ناشی از افزایش هزینه‌ها دانست.
ترکیه کشوری تولیدکننده است، اما با این وجود چندین عامل اساسی که در ادامه به آن اشاره خواهم کرد موجب تشدید تورم در ترکیه شده است.
۱) وجود کسری حساب جاری (کسری ارز) ۲) وارد مواد اولیه و محصولات واسطه ۳) واردات حامل‌های انرژی از جمله نفت و گاز و بنزین
افزایش هزینه واردات این نوع محصولات تاثیر مستقیمی بر افزایش قیمت کالاهای مصرفی در بازار ترکیه داشته است. در واقع ترکیه علاوه بر اینکه کسری حساب جاری دارد، با شیوع بحران کرونا به دلیل افزایش هزینه‌های حمل و نقل در جهان، مجبور به صرف هزینه‌های بیشتری برای واردات انرژی و مواد اولیه شد که این نیز به نوبه خود افزایش قیمت‌کالاها در ترکیه را رقم زد.
هر مسئله اقتصادی طبیعتا راه حلی دارد. شما چه راهکارهایی را برای فایق آمدن بر پدیده تورم در ترکیه پیشنهاد می‌کنید؟
می‌توان چندین راهکار را برای حل معضل تورم در ترکیه مطرح کرد:
۱) دولت کنترل مطلق در کشف نرخ ارز در بازارهای ارزی را به دست گیرد
۲) به استثنای امکان افتتاح حساب ارزی به صورت حساب‌های تجاری، نباید اجازه افتتاح حساب ارزی به صورت شخصی که به آن حساب‌های پس انداز می‌گوییم، داده شود.
۳) امکان ذخیره دلار با پرداخت لیر ترکیه از طریق حساب‌های بانکی به استثنای معاملات تجاری ممنوع شود
۴) از داد و ستد و معاملات داخلی در ترکیه به وسیله ارزهای خارجی که از آن با عنوان «دلاریزه شدن» یاد می‌شود، ممانعت به عمل آید
۵) سیاست‌های جایگزینی واردات برای جبران کسری حساب جاری اتخاذ و تلاش برای تولید مواد اولیه وارداتی و محصولات واسطه‌ای در دستور کار قرار گیرد
۶) باید به تجارت با همسایگان اولویت داده شود. به طوری که احساس نیاز به ارز در تبادل با کشورهای همسایه از طریق معامله پایاپای به حداقل برسد. همچنین در صورت لزوم، تجارت با ارزهای ملی باید تشویق شود. ترکیه و ایران برای مدتی روش تجارت را با معامله پایاپای انجام دادند و موفقیت‌آمیز بود، اما این روش در نتیجه مداخلات آمریکا در ترکیه کنار گذاشته شد.
در چارچوب این اقدامات که «نظام کنترل مبادله ارز» نامیده می‌شود، می‌توان از افزایش سطح عمومی قیمت‌ها جلوگیری کرد و به ثبات اقتصادی رسید.
شما به عنوان کارشناس مسائل اقتصادی و بانکداری، طبیعتا مطالعات زیادی را در این زمینه داشته‌اید. اگر اجازه بدهید سؤالی را در باب علم اقتصاد مطرح کنیم. در مفاهیم آکادمیک و دانشگاهی، تثبیت اقتصادی چگونه معنا می‌شود؟
برای درک ثبات اقتصادی باید دانست که «علم اقتصاد» به چه چیزی می‌پردازد. آیا آنطور که نئولیبرال‌ها می‌گویند «همه چیز را آزاد بگذارید، هر چیزی را بازار تعیین می‌کند. ما در بازار دخالت نکنیم» تفکر صحیحی است؟
ابتدا باید این نکته را در نظر گرفت که اقتصاد، علم تولید و تقسیم تولیدات است. هر بخش از جامعه می‌خواهد سهم بیشتری از کیک تولید شده را به دست آورد. بنابراین ثبات در اقتصاد یک مفهوم نسبی است.
برخی کشورها جدا از مسائل داخلی اقتصادی، مشکل مبارزه با امپریالیسم را نیز دارند. برای مثال جمهوری اسلامی ایران سال‌هاست که با تحریم‌های آمریکا مبارزه می‌کند.
این واقعیت که بیش از ۷۰ درصد تجارت جهانی با دلار آمریکا انجام می شود فرصت بزرگی را برای ایالات متحده فراهم کرده است. از آنجایی که شما باید با دلار معامله کنید، مجبور به افتتاح حساب در شعب بانکی شهر نیویورک هستید و ایالات متحده می‌تواند هر زمان که بخواهد با مسدود کردن این حساب‌ها تجارت یک کشور را مختل کند. بنابراین، علاوه بر مشکلات اقتصادی در کشورهای در حال توسعه، برخی مشکلات امنیتی نیز وجود دارد که مستقیماً بر اقتصاد آنها تاثیر می‌گذارد.
همانطور که در سوال اول نیز به آن اشاره کردم «سیاست تثبیت» با توجه به ریشه مسائل اقتصادی ابعاد متفاوتی دارد. گسترده‌ترین برنامه‌های تثبیت در جهان تا به امروز، برنامه‌هایی با عنوان «استندبای» هستند که از سوی صندوق بین‌المللی پول برای کشورهای در حال توسعه اعمال می‌شود.
ترکیه در سالیان ۱۹۳۲-۱۹۳۹ و ۱۹۶۰-۱۹۶۹ برنامه توسعه اقتصادی را تحت عنوان «دولت‌گرایی» اجرا کرده است. اجرای این برنامه در آن سال‌ها، رشد صنعت ملی ترکیه را در پی داشت.
درباره اجرای این سیاست در کشور ترکیه توضیحات بیشتری را بفرمایید؟
اگر بخواهیم عناوین کلی را برای برنامه دولت‌گرایی مطرح کنیم، به شکل زیر خواهد بود:
- برنامه‌های توسعه ۵ ساله نوشته می‌شود
- از ارز خارجی در داخل کشور استفاده نمی‌شود و فقط پول ملی مورد استفاده قرار می‌گیرد
- به وسیله برنامه جایگزینی، واردات کسری حساب جاری جبران می‌شود
- برای تداوم تولید محصولات قابل تولید در داخل کشور، نرخ‌های گمرکی مطابق با منافع ملی تنظیم می‌شود
- توسعه بازارهای داخلی همراه با صادرات مورد توجه قرار می‌گیرد
- دولت در اقتصاد سرمایه‌گذار خواهد بود
- بازارهای انحصاری تحت کنترل دولت خواهند بود
- در بازار انحصاری چندجانبه، دولت با هدف کنترل قیمت و میزان عرضه حضور خواهد داشت
- در حوزه کشاوری برنامه‌ریزی صورت می‌گیرد. با تدوین برنامه سالیانه برای محصولات اساسی کشاورزی، روستاییان تشویق به کاشت محصول مورد نیاز به میزان لازم خواهند شد
- نهاده‌های کشاورزی مانند سموم دفع آفات، بذر، کود و گازوئیل در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد تا هزینه‌های آن را پس از برداشت محصولات تامین کنند
به نظر من اجرای مدون این سیاست‌ها، صنعتی شدن و تثبیت اقتصادی را تضمین می‌کند.
ترکیه و ایران به عنوان دو کشور همسایه دارای قدمت دیرینه‌ای در روابط خود هستند که علی‌رغم وجود برخی نگاه‌های متفاوت سیاسی در برهه‌های زمانی مختلف، همواره تجارت با یگدیگر را حفظ کرده‌اند. به نظر شما چقدر زمینه و ظرفیت توسعه روابط تجاری بین ایران و ترکیه وجود دارد؟
ظرفیت تجاری عظیمی بین ایران و ترکیه وجود دارد. حجم تجارت دو کشور در سال ۲۰۱۳، حدود ۱۵ میلیارد دلار بود. با وجود تحریم‌های آمریکا این دو کشور در سال ۲۰۲۲ بالغ بر ۶ میلیارد و ۴۲۰ میلیون دلار تجارت داشته‌اند.
به نظر من ترکیه و ایران این ظرفیت را دارند که به راحتی حجم تجاری خود را در مدت کوتاهی به ۵۰ میلیارد دلار برسانند. هر دو کشور حدود ۹۰ میلیون نفر جمعیت دارند که از جوامع جوان به شمار می‌روند و نیازهای مصرفی خود را دارند.
روابط همسایگی، دوستی و برادری بین دو کشور وجود دارد که قدمت آن به هزاران سال می‌رسد. مسائل موجود میان دوکشور از طریق اعتماد متقابل به راحتی قابل حل است. ترکیه به ایران و ایران نیز به ترکیه نیاز دارد.
اگر اختلاف‌هایی را که امپریالیسم آمریکایی تلاش می‌کند بین ما ایجاد کند را کنار بگذاریم، فرصت خوبی را برای افزایش رفاه جامعه دو کشور خواهیم داشت. رفتار دوستانه‌ای را که سال‌ها پیش در سفر به تهران دیدم، خاطراتی فراموش ناشدنی را برجای گذاشته است.
امروزه تعداد کشورهایی که می‌کوشند استفاده از دلار را در روابط تجاری خود کنار بگذارند رو به افزایش است. در این میان برخی کشورها نیز سعی می‌کنند که روابط بانکی مستقیمی را با یکدیگر داشته باشند. به نظر شما ایران و ترکیه در حوزه روابط بانکی تا چه میزانی می‌توانند همکاری کنند؟
روابط بانکی ایران و ترکیه به سالیان دور باز می‌گردد. شعبه بانک ملت استانبول که به دلیل فشارهای آمریکا فعالیت آن متوقف شد، همچنان منتظر روز افتتاح مجدد در مرکزی‌ترین نقطه استانبول است. علی‌رغم تحریم‌های آمریکا، بانک خلق ترکیه که یک بانک عمومی است، سال‌ها معاملات پولی تجارت ایران و ترکیه را در طرف ترکیه انجام داده است.
بانک‌های ترکیه و ایران بانک‌هایی هستند که تجربه، فناوری و زیرساخت‌های لازم را برای انجام مبادلات متقابل دارند.
درباره برنامه اتصال شبکه بانک‌های ترکیه، ایران و روسیه که طرح آن مطرح شده است چه نظری دارد؟ چقدر این اتصال برای ۳ کشور می توانند کمک کننده باشد؟
امروز روسیه و ایران کشورهایی هستند که بالفعل مورد حمله امپریالیسم آمریکایی قرار دارند. در واقع ترکیه نیز تحت فشار و تهدید دائمی آمریکاست. به دلیل تحریم‌های جبهه آتلانتیک، تجارت بین‌المللی این دو کشور با دلار و با استفاده از سامانه سوئیفت امکان پذیر نیست.
ترکیه نیز به طور مداوم با این تهدید روبروست. بنابراین، ایجاد شبکه‌ای بانکی بین این سه کشور و تاسیس سیستم تامین مالی تجاری بسیار حائز اهمیت است. همچنین، بسیار مهم است که بدانید کشورهای عضو گروه بریکس در نشستی که بین آنها در ماه اوت برگزار می‌شود، سیستم تبادل مالی جدیدی را معرفی خواهند کرد. این تصمیم کمک بزرگی به رهایی از سیستم تحمیلی دلاری خواهد کرد که همچون شمشیر داموکلس کشورهای جهان را تهدید می‌کند.
نظر شما