تولد، کودکی و نوجوانی ریاض سلامه در خانواده‌ای تاجر و ثروتمند
ریاض توفیق سلامه در ۱۷ ژوئیه ۱۹۵۰ در آنتلیاس لبنان در یک خانواده تاجر مسیحی مهاجر از لیبریا، به دنیا آمد. پدرش، محمد توفیق سلامه، مالک هتل سدرز در منطقه برمانا، در استان جبل لبنان و از تجار و بازرگانان و افراد ذینفود در آنتلیاس و برمانا به شمار می‌رفت. مادرش، رانیه عبدالقادر سیف، زنی تحصیلکرده، فعال اجتماعی، مدیر یک مرکز خیریه بزرگ و عضو صلیب سرخ لبنان بود که در سال ۱۹۸۲ در یک اقدام تلافی‌جویانه از سوی دشمنان خاندان سلامه، توسط فردی ناشناس به قتل رسید. ریاض به همراه سه خواهر و یک برادر خود در خانه پدربزرگش در آنتلیاس بزرگ شدند و از کودکی در بستری رشد یافتند که مملو از موفقیت‌های تجاری و بازرگانی متعدد رقم‌خورده از سوی پدربزرگ، پدر، عموها، پسرعموها و نزدیکان، دوستان، شرکا و آشنایان آنها بود. همین امر سبب شد که همه فرزندان محمد توفیق سلامه و به ویژه ریاض، به فضای کسب‌وکار و تجارت اقتصادی علاقه‌مند شوند. ریاض با آنکه شم اقتصادی و مالی بالایی داشت که جز موروثات خاندان سلامه به شمار می‌رفت و همواره به خاطر این ویژگی، از سوی پدر و عموهایش مورد تشویق و حمایت قرار می‌گرفت، اما در دوران تحصیل در دبستان و همچنین دوره تحصیلات متوسطه در کالج نوتردام د جمهور(یک مجتمع معتبر آموزش ابتدایی و متوسطه خصوصی کاتولیک فرانسوی زبان در لبنان)، همواره دانش‌آموز بسیار معمولی و گاهی اوقات ضعیف محسوب می‌شد و در هیچ زمانی موفقیت درسی شگرفی به دست نیاورد. شاید بتوان گفت که اگر حساسیت‌های مادر نسبت به تحصیل و طی کردن مدارج عالیه توسط ریاض نبود، او هیچگاه علاقه‌ای به تحصیلات مدرس‌های و آکادمیک نشان نمی‌داد. اما نفوذ محمد توفیق سلامه در این کالج و کاریزمای رفتاری مادر موجب شد که ریاض در سال آخر دبیرستان در نوتردام د جمهور، به دانش‌آموزی ممتاز و درس‌خوان مبدل شده و برای ورود به تحصیلات دانشگاهی در رشته مورد علاقه خاندان سلامه یعنی بازرگانی و اقتصاد آماده شود (بنیاد شکوفایی علم و سیاست لبنانی-آمریکایی، ۲۰۲۳).
تحصیلات دانشگاهی و فعالیت‌های علمی و آکادمیک ریاض سلامه
همانطور که اشاره شد، شم اقتصادی و تجاری ریاض سلامه و علاقه و اعتماد به نفس مفرط او در ورود به فعالیت‌های اقتصادی و بازرگانی بزرگ که به سبب پشتوانه خانوادگی خود به این جایگاه رسیده بود، تمایل چندانی برای ادامه تحصیلات آکادمیک برای او ایجاد نمی‌کرد. به همین سبب باز هم به اصرار مادر و به خاطر وجهه نامناسب نداشتن تحصیلات دانشگاهی در خاندان سلامه، وی در سال ۱۹۷۰، وارد مقطع لیسانس رشته اقتصاد در دانشگاه آمریکایی بیروت شد و پس از ۴ سال، در آگوست ۱۹۷۴، با معدلی نسبتا متوسط اما دارا بودن هوش و استعداد بالای مالی و اقتصادی (به گفته اساتید وی در دوران تحصیل)، به فعالیت‌های دانشگاهی خود برای همیشه پایان داد. به همین دلیل می‌توان عنوان کرد که ریاض سلامه، تنها رئیس بانک مرکزی در جهان است که فقط یک مدرک لیسانس در چارچوب تحصیلات رسمی دانشگاهی دارد و مدارج بالاتر علمی و آکادمیک را هیچگاه طی نکرده است. با اینکه در سالهای آتی، علاوه بر حضور پُررنگ و اثرگذار در جایگاه‌ها و مناصب اجرایی و مدیریتی در سطوح بالا، در برخی اوقات شاهد چاپ مقالات علمی و تخصصی از وی در ژورنال‌ها و نشریات معتبر داخلی و خارجی بودیم، اما ریاض سلامه هیچگاه به طور علنی و رسمی، وارد حوزه آموزش و پژوهش دانشگاهی نشد و بیشتر وقت خود را صرف تجربه‌اندوزی و دانش‌افزایی عملیاتی در بستر تجاری و اقتصادی ملی و بین‌المللی کرد (آکادمی علوم لبنان، ۲۰۲۳).
با این حال، به گفته نزدیکان ریاض سلامه و پژوهشگران و محققان اقتصادی جهان عرب، وی بیش از ۴۵ سال است که در کسوت صاحب‌نظر و تحلیلگر حرفه‌ای مالی و اقتصادی، کارشناس خبره اقتصادی و بانکی در رسانه‌های جمعی ملی و بین‌المللی، یادداشت‌نویس، مترجم، سرمقاله‌نویس و سخنران ملی و بین‌المللی در سطوح کلان مدیریت جهانی در موضوعات مختلف در حوزه اقتصاد، بانکداری و سرمایه‌گذاری فعالیت میکند. عمده مصاحبه‌ها، سخنرانی‌ها، میزگردها، مقالات و یادداشت‌های ریاض سلامه در شاخه‌هایی نظیر "تجارت بین‌الملل"، "سازوکار نظام‌های پولی"، "مالیه بین‌الملل"، "سیاستهای پولی"، "بحران مالی و راه‌حل‌های بهینه"، "سیاست‌گذاری اقتصادی"، "مبانی سرمایه‌گذاری‌های پویا و سودده"، "رویکردهای نوین در سرمایه‌گذاری"، "ثروت‌آفرینی تجاری"، "رویکردهای بازرگانی بین‌الملل"، "مدیریت اقتصادی کشورهای عربی"، "نظام‌های پولی اقتصادهای عربی"، "مدیریت در اقتصادهای در حال توسعه"، "مدیریت در بانکداری اسلامی"، "بانکداری هزاره جدید"، "سیاست‌گذاری بانکی بین‌الملل" و "مدیریت جهانی" بوده است (صندوق پولی عربی، ۲۰۲۳).
آغاز دوران حرفه‌ای شغلی و کاری ریاض سلامه در مریل لینچ
ریاض سلامه پس از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه آمریکایی بیروت، در سال ۱۹۷۳، در اولین جایگاه شغلی و کاری حرفه‌ای، از طریق روابط سازمان‌یافته پدر و مراودات مالی بین‌المللی این خاندان با موسسات غولپیکر اقتصادی، با سمت کارشناس اقتصادی، وارد شرکت "مریل لینچ/Merrill Lynch" هلدینگ بزرگ خدمات مالی آمریکایی در زمینه مدیریت سرمایه‌گذاری و مدیریت ثروت شد و تا سال ۱۹۹۳ و تا قبل از ریاست بر بانک مرکزی لبنان، در بخش‌های مختلف این نهاد اقتصادی معتبر، به فعالیت پرداخت. سمت‌ها و مناصب اجرایی و مدیریت ریاض سلامه در طول دوران حرفه‌ای کاری به شرح زیر است:
-کارشناس اقتصادی، شرکت مریل لینچ شعبه بیروت، ۱۹۷۶-۱۹۷۳
-کارشناس ارشد مدیریت سرمایه‌گذاری، شرکت مریل لینچ شعبه پاریس، ۱۹۸۰-۱۹۷۶
- مدیریت پورتفولیو پروژه‌های سرمایه‌گذاری خاورمیانه، شرکت مریل لینچ شعبه پاریس، ۱۹۸۳-۱۹۸۰
-مدیریت پورتفولیو پروژه‌های سرمایه‌گذاری رفیق حریری، شرکت مریل لینچ شعبه بیروت، ۱۹۸۳-۱۹۸۵
-معاون اول و قائم مقام شرکت مریل لینچ، ۱۹۸۵-۱۹۹۳
-مشاور ویژه مالی ریاست شرکت مریل لینچ، ۱۹۸۵-۱۹۹۳
-ریاست بانک مرکزی لبنان، ۲۰۲۳-۱۹۹۳
-ریاست شورای معاونان رئیس‌جمهور در بانک مرکزی لبنان، ۲۰۲۳-۱۹۹۳
-ریاست کمیسیون عالی بانکداری لبنان، ۱۹۹۳-۲۰۲۳
-ریاست کمیسیون تحقیقات ویژه مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم (AML/CFT )، ۲۰۲۳-۱۹۹۳
-ریاست مرکز مرجعیت بازار سرمایه لبنان، ۲۰۲۳-۱۹۹۳
-عضو شورای حکام صندوق پولی عربی، ۲۰۲۰-۱۹۹۸
-عضو شورای حکام صندوق بین‌المللی پول، ۲۰۲۰-۲۰۰۰
-ریاست هیات مدیره و رئیس شورای حکام صندوق بین‌المللی پول، ۲۰۱۰-۲۰۰۴
-ریاست هیات مدیره و رئیس شورای حکام بخش آسیایی بانک جهانی، ۲۰۱۲-۲۰۱۰
-ریاست هیات مدیره و رئیس شورای حکام بانک جهانی، ۲۰۱۶-۲۰۱۲
- ریاست گروه مشورتی منطقه‌ای هیات جهانی ثبات مالی(FSB) برای خاورمیانه و شمال آفریقا، ۲۰۱۸-۲۰۱۶
-مشاور رئیس جمهور لبنان در امور مالی و سرمایه‌گذاری، ۲۰۲۰-۲۰۱۶
(اتحادیه بانک‌های مرکزی جهان، ۲۰۲۳)
ریاض سلامه به عنوان سکاندار بانک مرکزی لبنان انتخاب شد
پس از پایان جنگ داخلی لبنان، رفیق حریری، تاجر و فعال اقتصادی لبنانی، به مقام نخست‌وزیری رسید. قرارگرفتن حریری در این جایگاه، مصادف با اتمام دوران فعالیت میشل الخوری در بانک مرکزی لبنان شد. به همین دلیل، وی به دنبال انتصاب فردی همراستا با جریان فکری و چارچوب‌های اقتصادی خود در این سمت بود. به سبب رابطه مسبوق به سابقه موفق مالی و بازرگانی حریری و سلامه در مریل لینچ و نزدیکی ذهن اقتصادی هر دو به یکدیگر، در اول آوریل ۱۹۹۳، ریاض سلامه به عنوان رئیس بانک مرکزی لبنان انتخاب شد. دوران ریاست ریاض رسماً در تاریخ یکم آگوست ۱۹۹۳ آغاز و متعاقباً برای چهار دوره متوالی در سالهای ۱۹۹۹، ۲۰۰۵، ۲۰۱۱ و ۲۰۱۷ تمدید شده و تا ۳۱ ژوئیه ۲۰۲۳ ادامه یافت (بنکر، ۲۰۲۳).
ریاض سلامه با ۳۰ سال حضور مستمر در بالاترین جایگاه مهم‌ترین نهاد مالی لبنان، رکوردار ریاست بر بانک مرکزی در بین بانکداران جهان است. ریاض در دوران طولانی‌مدت مدیریت خود در فدرال بانک لبنان، با ۴ دولت و رئیس جمهور مختلف شامل کابینه الیاس هراوی، کابینه امیل لحود، کابینه میشل سلیمان و کابینه میشل عون و بیش از ۱۲ نخست‌وزیر همکاری داشته است. همچنین دوره ریاست سی ساله ریاض سلامه در بانک مرکزی لبنان، مقارن با حضور ۴ بانکدار مشهور یعنی آلن گرینسپن، بن برننکی، جنت یلن و جروم پاول در صدر فدرال رزرو ایالات متحده بوده است (بنکر، ۲۰۲۳).
اقدامات و چالش‌های ریاض سلامه بر مسند ریاست فدرال بانک لبنان
مهار تورم افسارگسیخته، اولین اقدام مهم در بازسازی اقتصادی لبنان پس از جنگ داخلی
ریاض سلامه در نخستین کنفرانس خبری خود پس از انتصاب به سمت ریاست بانک مرکزی لبنان اعلام کرد که امروز و در دوران بازسازی ملی پس از جنگ، ما با یک ابرتورم ۹۹ درصدی روبرو هستیم. به همین دلیل، من به عنوان سکاندار بانک مرکزی، تمرکز کامل تیم اجرایی خود را بر پایان دادن به میراث تورم افسارگسیخته چند دهه اخیر لبنان و رساندن سطح عمومی قیمت‌ها به هدف‌گذاری ۴ تا ۶ درصدی، قرار خواهم داد. وی در ادامه افزود که همه ما می‌دانیم راه سختی در پیش داریم، اما بانک مرکزی لبنان، این بار سربلند خواهد شد.
در همین راستا، ریاض سلامه برای دستیابی به هدف‌گذاری تورمی تعیین‌شده، ابتدا موضع سیاستهای مرتبط با تسهیلات پولی دو دهه اخیر بانک مرکزی لبنان را بازطراحی کرد، به عبارت دیگر، سلامه، هدف عملیاتی سیاستهای پولی را از تمرکز بر نرخ بهره کوتاه‌مدت، به سمت پایه پولی سوق داد. وی در جهت نیل به هدف‌گذاری تورمی ۴ تا ۶ درصدی با افق زمانی پنج‌ساله، افزایش سالانه پایه پولی را در محدوده ۶۰ تریلیون تا ۷۰ تریلیون لیره اعلام کرد. هدف ریاض سلامه از این تغییر موضع، تمرکز بر کاهش انتظارات تورمی بلندمدت برای به ارمغان آوردن نرخ‌های بهره حقیقی مثبت و در نتیجه کاهش نرخ تورم بود. سلامه می‌دانست که به دلیل وجود حجم بالای اوراق قرضه دولتی لبنان در ترازنامه بانک مرکزی این کشور، به دلیل بحران‌های اقتصادی پی در پی ناشی از جنگ داخلی در سالهای گذشته، دستیابی به هدف‌گذاری مدنظر در پایه پولی و میزان استاندارد برای عرضه پول در بازه زمانی پنج‌ساله یعنی تا پایان دور اول ریاست خود، چالش‌برانگیز خواهد بود، اما وی توانست به این مهم دست یابد و اولین قدم در مسیر رسیدن به نرخ تورم هدف، محقق شد (صندوق پولی عربی، ۲۰۲۳).
ریاض سلامه دریافته بود که ادامه فرآیند افزایش تدریجی مستمر و با برنامه در نرخ بهره حقیقی بلندمدت، قطعا می‌تواند وضعیت شاخص‌های کلان اقتصادی لبنان را بهبود بخشیده و خروج سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر از تورم غیرقابل مهاری که در چند دهه اخیر، به سبب جنگ داخلی، بر اقتصاد آشفته لبنان چنبره زده را رقم بزند. به همین دلیل، از اواخر دهه ۹۰ میلادی، ریاض به وزارت دارایی لبنان اعلام کرد که در جهت کاهش نرخ تورم و دستیابی به اهداف تعیین‌شده پنج سال دوم دوره ریاست خود، آماده اجرای بسته سیاست پولی جدید در قالب دو مرحله افزایش پی در پی در نرخ بهره واقعی اقتصاد است. وزارت دارایی پس از برگزاری جلسه با نخست‌وزیر وقت و دریافت تائیدیه از پارلمان لبنان، به ریاض اعلام کرد که با در نظر گرفتن همه جوانب و پیامدهای مثبت و منفی این اقدام، بسته سیاست پولی پیشنهادی خود را پیاده‌سازی کند. در آگوست ۱۹۹۸، مرحله اول اجرای سیاستهای افزایش نرخ بهره حقیقی آغاز شد و در اواسط سال ۱۹۹۹ نیز مرحله دوم، اجرایی شد. با آنکه نگرانی‌هایی در ارتباط با افت امکان جذب سرمایه از سرمایه‌گذاران نهادی خارجی به سبب کاهش و کمبود فزاینده حجم اوراق قرضه دولتی قابل انتشار و کاهش شدید نقدینگی در اثر ایجاد بازده منفی وجود داشت، اما این اقدام ریاض سلامه، با کاهش شاخص قیمت کل و کاهش قیمت مصرف‌کننده، نرخ تورم طرف تولید و طرف مصرف را دچار تحول و دگرگونی اساسی کرد، به تفسیری دیگر، کاهش عرضه پول و حجم پایه پولی به موازات افزایش چشمگیر و معنادار نرخ بهره حقیقی، موجب کاهش تدریجی در این شاخص و مولفه مهم تورم‌ساز شد (اتحادیه بانک‌های مرکزی جهان، ۲۰۲۳).
بدین ترتیب، اقدامات سلامه در طی دو دوره اول حضور در مسند بانک مرکزی لبنان موجب شد که در سال ۲۰۰۰، فدرال بانک لبنان، به اولین نهاد مالی قدرتمندی مبدل شود که توانست با اعمال سیاست نرخ بهره بالا و فشار نزولی قوی بر نرخ‌های بهره بلندمدت، از نرخ تورم ۹۹.۸۵ درصد، با بیش از ۱۰۰ درصد کاهش، به نرخ تورم باورنکردنی منفی ۰.۳۷ درصد دست یابد. در سالهای بعد، یعنی در ۴ دوره حضور آتی ریاض در این جایگاه و در فاصله سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰، اقدامات هوشمندانه و تصمیم‌سازی‌های پویا و کارای تیم اجرایی سلامه در اجرای سیاستهای پولی موجب شد که این کشور برای اولین و آخرین بار در طول تاریخ اقتصادی خود، دستیابی به هدف‌گذاری تورمی ۴ تا ۶ درصدی را در سطح مطلوب، تجربه کند (صندوق پولی عربی، ۲۰۲۳).
شکل۱.روند نرخ تورم اقتصاد لبنان در دوره مدیریت ریاض سلامه
منبع: https://www.statista.com/statistics/۴۵۵۲۵۳/inflation-rate-in-lebanon/
طراحی و اجرای دستورالعمل حقوقی شفاف‌سازی عملیات‌های بانکی توسط ریاض سلامه
یکی از اقدامات مهم و اثرگذار ریاض سلامه بر بهبود وضعیت نظام اقتصادی لبنان به ویژه در حوزه مالی و صنعت بانکداری، طراحی دستورالعمل حقوقی شفاف‌سازی عملیات‌های بانکی در لبنان در فوریه سال ۱۹۹۹، یعنی در آغاز دور دوم ریاست بر بانک مرکزی لبنان و پیاده‌سازی آن در بازه زمانی ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰ در اقتصاد لبنان بوده است. سلامه در ژانویه ۱۹۹۹ در نشست خبری با رسانه‌های لبنانی، که در جهت رونمایی رسمی از طرح جدید خود، ترتیب داده شده بود، خاطر نشان میکند که امروزه، موضوع شفافیت در صنعت بانکداری و نظام‌مندی حکمرانی اقتصادی، یکی از شاخص‌های کلیدی مورد توجه در سطح بین‌المللی است که این مسئله هم در سطح خُرد و هم در سطح کلان همواره جزو دغدغه‌های اصلی شهروندان و دولت‌مردان لبنانی بوده است که در سطح کلان این موضوع، درک میزان اهمیت پاسخگویی به مردم و حرکت به سمت توسعه در چارچوب حکمرانی خوب در نظام بانکی لبنان، از اهمیت ویژهای برخوردار است. بدین ترتیب، ریاض سلامه در جهت ارتقای مولفه‌های مرتبط با شفافیت در حوزه بانکداری، در دوره دوم مدیریت خود بر فدرال بانک لبنان، دست به بازنگری و تنظیم مقررات تخصیص و تجهیز منابع بانکی زد. طرح "دستورالعمل حقوقی شفافیت بانکی" سلامه توسط تیم اجرایی وی، طی ۲۱ روز تهیه شده و برای تائید، به مجلس لبنان ارسال شد. پس از ۷ روز بحث و بررسی نمایندگان، این دستورالعمل به عنوان یک لایحه با اکثریت آراء در پارلمان لبنان تصویب و برای امضا به دفتر نخست‌وزیری تقدیم شد. با امضای عالی‌ترین مقام اجرایی لبنان، دستورالعمل حقوقی ۱۷ ماده‌ای شفافیت عملیات‌های بانکی برای پیاده‌سازی، به بانک مرکزی لبنان ابلاغ و از آوریل ۱۹۹۹، لازم‌الاجرا شد. در ماده ۴ و ۵ این قانون تاکید شده که واکاوی چگونگی تدوین، اجرا و ارزیابی شاخص‌های حکمرانی خوب در ساختار سیاسی و اقتصادی لبنان، به ریشه‌یابی ساختاری فساد در نظام بانکی این کشور، کمک شایان خواهد کرد (بلومبرگ، ۲۰۲۲).
اقدامات تحسین‌برانگیز ریاض سلامه در جهت عبور اقتصاد لبنان از بحران پاندمی کرونا
در هنگامه افزایش شیوع همه‌گیری کرونا در جهان در سال ۲۰۲۰، بانک مرکزی لبنان نیز همچون سایر نهادهای مالی بزرگ جهان، دچار چالش‌های عدیده‌ای شده بود. کمبود نقدینگی برای ارائه تسهیلات به کسب وکارهای آسیب‌دیده، رکود ساختاری فراگیری که هنوز همچون کودکی نوپا، توان راه رفتن نداشت و احتمال بالای نکول بازپرداخت سود اوراق قرضه دولتی، از جمله چالش‌هایی بود که جایگاه ریاض سلامه به عنوان رهبر مالی لبنان را تهدید میکرد. برای برون‌رفت از این بحران، بانک مرکزی لبنان، اقدامات پولی و مالی بیسابقه‌ای را برای کاهش اثرات نامطلوب اقتصادی پاندمی‌کرونا ویروس انجام داد (بیزینس عربی، ۲۰۲۰).
در فوریه ۲۰۲۰، ریاض سلامه در مدت زمان ۹ روز، با برگزاری جلسات فشرده متعدد با معاونان ارشد و تیم‌های تخصصی خود در بانک مرکزی، نمایندگان مجلس و اعضای کابینه دولت لبنان، بسته پیشنهادی مهار آثار سوء ناشی از پاندمی کرونا را آماده کرد. با تایید نخست وزیر وقت لبنان و اعلامنظر مثبت وزارت دارایی این کشور، طرح سلامه، وارد مرحله اجرایی شد. وی در یک کنفرانس خبری، قبل از پیاده‌سازی برنامه‌های بسته پیشنهادی خود اعلام کرد که هدف اصلی بانک مرکزی در مسیر برون‌رفت از بحران همه‌گیری کرونا، حل مسئله کمبود نقدینگی و جلوگیری از کاهش ارزش لیره لبنان در مقابل دلار ایالات متحده است. در راستای تحقق این دو چالش، در ابتدا، ریاض سلامه، طی یک بازه زمانی ۶ ماهه، شروع به خرید دارایی در سطح تمامی مشاغل، صنایع، خدمات و کسب‌وکارهای لبنانی داخل این کشور کرد که تا حدودی توانست به آشفتگی نقدینگی در این دوران، سروسامان ببخشد. در ادامه این روند، برنامه‌های وام‌دهی یک ساله جدیدی را با سود صفر درصد راه‌اندازی کرد که هدف آن تقویت تمدید اعتبار بانک‌ها به بخش خصوصی داخلی و در عین حال حفظ سیاست کنترل منحنی بازدهی بود. همچنین سلامه برای بهبود فرآیند دریافت تسهیلات و استقراض بانک‌ها از بانک مرکزی، سرفصل‌های مرتبط با وثیقه‌های واجد شرایط را افزایش داد و در اقدام مثبت دیگری، نرخ بهره اعمال‌شده به مانده حساب جاری بانک مرکزی لبنان مطابق با مبالغ معوقه این وام‌ها را نیز افزایش داد تا اثرات نامطلوب سیاست نرخ بهره مثبت را کاهش داده، توان وام‌دهی بانک‌ها به کسب‌وکارها و مشاغل لبنانی را تقویت کرده و بتواند از بحران کمبود نقدینگی جاری، عبور کند. مجموعه اقدامات هوشمندانه و تصمیم‌سازی‌های به‌موقع تیم اجرایی بانک مرکزی به رهبری ریاض سلامه، به ویژه در حفظ سیاست کنترل منحنی بازدهی و پایبندی به سیاست هدف‌گذاری نرخ بهره بلندمدت، توانست دقیقا در زمانی که همه بانک‌های مرکزی در سراسر جهان شروع به تشدید سیاستهای خود برای مقابله با تورم فزاینده ناشی از بحران کرونا کردند، با جلوگیری از کاهش ارزش پول ملی لبنان در مقابل دلار مرجع، از این برهه زمانی حساس، به سلامت عبور کند (بلومبرگ، ۲۰۲۲).
جوایز و افتخارات ملی و بین‌المللی ریاض سلامه در عرصه سیاست و حکمرانی
-دریافت عنوان برترین کارشناس اقتصادی شرکت مریل لینچ شعبه بیروت، ۱۹۷۵
-دریافت عنوان برترین مشاور سرمایه‌گذاری شرکت مریل لینچ شعبه پاریس، ۱۹۷۹
-دریافت جایزه بهترین مدیر بخش خاورمیانه، شرکت مریل لینچ شعبه پاریس، ۱۹۸۲
-دریافت جایزه بهترین مدیر ارشد شرکت مریل لینچ در سالهای ۱۹۸۸، ۱۹۹۳، ۱۹۹۰، ۱۹۹۲
-انتخاب به عنوان برترین مدیر دولتی لبنان در سالهای ۱۹۹۶، ۱۹۹۸، ۲۰۰۰، ۲۰۰۲، ۲۰۰۶، ۲۰۰۷، ۲۰۰۸، ۲۰۱۰، ۲۰۱۲، ۲۰۱۳، ۲۰۱۵، ۲۰۱۸، ۲۰۲۰، ۲۰۲۱، ۲۰۲۲
-دریافت جایزه سال بهترین رئیس بانک مرکزی جهان عرب، موسسه معتبر یورومانی، ۱۹۹۶ و ۲۰۱۲
-دریافت نشان شوالیه (لژیون دونور) از رئیس جمهور فرانسه ژاک شیراک، ۱۹۹۷
-انتخاب به عنوان برترین مدیر اقتصادی لبنان در سالهای ۱۹۹۸، ۲۰۰۱، ۲۰۰۵، ۲۰۰۷، ۲۰۰۸، ۲۰۰۹، ۲۰۱۰، ۲۰۱۲، ۲۰۱۴، ۲۰۱۵، ۲۰۱۶، ۲۰۱۷، ۲۰۱۸، ۲۰۲۰، ۲۰۲۲
-دریافت جایزه سال بهترین رئیس بانک مرکزی جهان، موسسه معتبر یورومانی، ۲۰۰۳ و ۲۰۰۶
-دریافت جایزه ویژه بهترین بانکدار جهان از سازمان بین‌المللی بانکداری دانشگاهی، ۲۰۰۴
-دریافت جایزه بهترین رئیس بانک مرکزی خاورمیانه، موسسه معتبر یورومانی، ۲۰۰۵
-دکترای افتخاری رشته اقتصاد، کالج آمریکایی بیروت، ۲۰۰۶
-دریافت جایزه بهترین رئیس بانک مرکزی در بازارهای نوظهور، موسسه معتبر یورومانی، ۲۰۰۸
-انتخاب به عنوان مدیر برتر اقتصادی در جهان توسط صندوق بین‌المللی پول، ۲۰۱۰ و ۲۰۱۴
-دریافت جایزه مدیریت راهبردی جهانی توسط بانک تسویه بین‌المللی، ۲۰۱۶
-دریافت عنوان مدیر برتر اقتصادی در خاورمیانه توسط بانک جهانی، ۲۰۱۶ و ۲۰۱۸ و ۲۰۲۱
-دکترای افتخاری رشته مدیریت، مدرسه عالی کسب و کار بیروت، ۲۰۱۷
-انتخاب به عنوان برترین بانکدار مرکزی جهان توسط نشریه معتبر گلوبال فاینانس، ۲۰۱۹
-دکترای افتخاری رشته اقتصاد، دانشگاه سنت جوزف بیروت، ۲۰۲۱ (لوموند دیپلماتیک، ۲۰۲۳)
اتهام فساد مالی و فروپاشی اقتصادی لبنان، پایان تراژیک ریاست ۳۰ ساله ریاض سلامه
دوران تصدی ریاض سلامه به عنوان رئیس بانک مرکزی لبنان پس از ۳۰ سال در ۳۱ ژوئیه ۲۰۲۳، با اعلام رسمی وی، به پایان رسید، جایی که بسیاری از صاحب‌نظران و متخصصان مالی و اقتصادی در لبنان، خاورمیانه و جهان، به عملکرد چند دههای او به شدت انتقاد کردند. خداحافظی ریاض سلامه به عنوان رئیس‌کل بانک مرکزی لبنان میتوانست شکوهمندانه باشد، اما چنین نشد. سلامه مسند قدرت طویل‌المدت خود را با کشوری که زیر بار اقتصاد فلج شده و شهرت لکه‌دار شده خود به عنوان چهره بحران مالی لبنان، بدرود گفت. شاید هیچکدام از شهروندان لبنانی، هنگامیکه رفیق حریری برای اولین بار در سال ۱۹۹۲ نخست‌وزیر شد و از سلامه برای بازسازی اقتصاد و بخش بانکی کشور پس از دوران جنگ، دعوت به عمل آورد، تصور نمی‌کردند که تحت مدیریت او، لبنان در یک بحران اقتصادی با ابعاد باورنکردنی و هولناک فرو برود.
در بیانیه مطبوعاتی منتقدین سیاستهای ریاض سلامه آمده است:
"سلامه با سودجویی نامشروع از موقعیت شغلی خود و با تمام قدرت فراقانونی و بیرحمانه خود، مقررات رسمی و حقوقی لبنان را نقض کرد تا خود و هم‌قطارانش را با تملک ناعادلانه و تبدیل صدها میلیون دلار از پول مردم بیگناه و ناآگاه لبنان از طریق شرکت‌های پوسته لایه‌ای به املاک و مستغلات در اروپا، ثروتمند کند" (عرب نیوز، ۲۰۲۳).
ناصر سعیدی، معاون سابق رئیس بانک مرکزی لبنان، از دست رفتن سرمایه و پس‌انداز چندین نسل از لبنانی‌ها را، بخشی از میراث ناامیدکننده سلامه در این ۳۰ سال می‌داند و او را مقصر اصلی فروپاشی نظام مالی و اقتصادی کشور عنوان میکند. سعیدی معتقد است که ریاض سلامه، مسئول مستقیم اجرای آن دسته از سیاستهای پولی و ارزی بوده که منجر به فاجعه اقتصادی امروز لبنان شده است. ریاض در واقع با سازماندهی و اجرای یک طرح پونزی، سعی داشت با افزایش استقراض به ویژه از بانک‌ها، از لیره لبنان، پول ملی ارزشمندتری بسازد و از تمامیت ارزی لبنان، محافظت کند اما نتایج ۳۰ سال مدیریت وی بر بزرگ‌ترین نهاد مالی کشور، چیزی جز کاهش ذخایر خارجی به زیر ۱۰ میلیارد دلار، تنزل چشمگیر ۱۱۰ درصدی ارزش لیره لبنان در برابر دلار و خسارت بیش از ۷۰ میلیارد دلاری به اقتصاد لبنان نبوده است.
هانری شائول، مشاورسابق وزیر دارایی لبنان و نماینده این کشور در صندوق بین‌المللی پول، در نشست خبری خود پس از پایان دوره مدیریت ریاض سلامه عنوان داشت که وی عامل اصلی سقوط اقتصاد لبنان ناشی از خسارات جبران‌ناپذیر حوزه انرژی، عدم مدیریت یارانه‌های تخصیصی، بی‌ثباتی سیاستهای اقتصادی و عدم مدیریت صحیح عامدانه در بازسازی‌های پس از جنگ است. شائول معتقد است که سلامه برای بازسازی‌های پس از جنگ، اقتصاد لبنان را به حواله‌ها متکی کرد و نرخ‌های بهره را به طرز غیرقابل مهاری، بالا برد. شائول در ادامه می‌افزاید، ریاض سلامه، این قدرت و تعهد را داشت که به دو رکن اصلی سیاستهای دهه‌های گذشته یعنی تثبیت ارزی و پولی‌سازی بدهی‌ها، نه بگوید اما با اهمال کاری مفرط، در هر دوی آنها شکست خورد و منجر به فروپاشی فاجعه‌بار نظام مالی لبنان شد.
در طرف دیگر، در اوایل سال ۲۰۲۳، دادگاه جرایم اقتصادی لبنان، با استناد به مدارک و اسناد به دست آمده، سلامه را به اختلاس، پولشویی و فرار مالیاتی متهم کرد.
همچنین در مارس ۲۰۲۳، بانک جهانی، ریاض سلامه را مقصر پیامدهای ناشی از اجرای طرح پونزی فایننس دانست و اعلام کرد که این طرح، در جهت ایجاد بستر رکود عمدی در ۳۰ سال گذشته لبنان بوده است. جک دراسون، معاون دپارتمان خاورمیانه بانک جهانی معتقد است پس از آنکه سلامه در سال ۲۰۱۶، یک عملیات مهندسی مالی را راه‌اندازی کرد، طی این عملیات، پول ملی لبنان و سپرده‌های دلاری در یک ترکیب دوگانه قرار گرفت و جذب ذخایر خارجی در تلاش برای تقویت اقتصاد داخلی، افزایش یافت. اما نرخ‌های بالای سود سپرده‌های دلاری، نه تنها به نجات بانک‌های بیمار لبنانی کمکی نکرد، بلکه در نهایت ذخایر ارزی این کشور را نیز به ورطه نابودی کشاند.
از سوی دیگر، ریاض سلامه، در نشست خبری خود پس از اعلام رسمی پایان دوره ریاست خود بر بانک مرکزی، به رسانه‌های لبنانی گفت:
"اینکه من را مستقیماً و به تنهایی مسئول فروپاشی اقتصادی لبنان بدانید، ناعادلانه و غیرحرفه‌ای است. شما میدانید که در اقتصاد لبنان، سیاستهای مبادله‌ای را دولت تعیین میکند و بانک مرکزی در هر دولتی که از سال ۱۹۹۳ انتخاب شده است، فقط وظیفه اعمال آن را داشته و در هیچ حوزه دیگری تصمیم‌گیر نبوده است".
ریاض تمامی اتهامات مبتنی بر اقدامات عمدی در جهت فروپاشی اقتصادی لبنان را از اساس، بی‌پایه دانسته و عنوان میکند که در هیچکدام از تصمیمات حیاتی اقتصادی در این سال‌ها، نقش مهمی نداشته است.
همچنین سلامه چند روز قبل از پایان دوران ماموریتش در فدرال بانک لبنان، در یک برنامه تلویزیونی ملی لبنان عنوان کرد که "من معتقدم در ۳۰ سال گذشته، بانک مرکزی، به ایجاد ثبات و رشد اقتصادی لبنان، کمک ویژه کرده است". (سی ان بی سی نیوز، ۲۰۲۳)
وزارت خزانه‌داری ایالات متحده، ریاض سلامه را به اتهام فساد مالی، تحریم کرد
در تاریخ ۱۰ آگوست ۲۰۲۳، دفترکنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری ایالات متحده (OFAC) رئیس سابق بانک مرکزی لبنان، ریاض سلامه را به دلیل اقدامات مالی مشکوک، نقض قوانین داخلی و بین‌المللی و سوءاستفاده از قدرت که منجر به فساد مالی گسترده شده است، تحریم کرد. همچنین این نهاد، چهار نفر از نزدیکان سلامه، از جمله برادران و مشاور ویژه او که به تسهیل این فعالیت‌های غیرقانونی مالی کمک کردند را مورد تحریم قرار داده است. بلافاصله پس از این تصمیم OFAC، وزارت خزانه‌داری بریتانیا و کانادا نیز، با انتشار بیانیه‌ای، ضمن مسدودسازی کلیه دارایی‌های ریاض سلامه در این دو کشور، به برنامه تحریمی ایالات‌متحده پیوستند.
برایان ای. نلسون، معاون وزیر خزانه داری آمریکا در امور تروریسم و اطلاعات مالی، در نشست خبری مشترک با همتایان بریتانیایی و کانادایی خود، ضمن اعلام جزئیات وضع مفاد تحریمی علیه سلامه، خاطرنشان کرد که وی با سوءاستفاده از جایگاه قانونی خود برای کسب ثروت نامشروع و نقض آشکار قوانین مالی، اقتصادی و سیاسی لبنان، به توسعه فساد سازمان‌یافته داخلی در این کشور دامن زده و این تصور را تداوم بخشید که حاکمیت رده بالای سیاسی در لبنان، نیازی به تبعیت از قوانینی که رعایت آن برای همه مردم لبنان الزامی است، ندارند. نلسون در ادامه بیانیه مشترک خود افزود که ریاض سلامه و اطرافیانش، اقداماتی را انجام داده‌اند که هدف یا تاثیر آن، تضعیف فرآیندهای دموکراتیک لبنان یا کمک به فروپاشی حاکمیت قانون در این کشور بوده است.
بدین ترتیب، تا اطلاع ثانوی، تمامی اموال، دارایی‌ها، املاک و مستغلات ریاض سلامه و همدستانش در این ۳ کشور، مسدود و غیرقابل بهره‌برداری است. (وزارت خزانه داری ایالات متحده، ۲۰۲۳)
منابع:
-
https://www.asduliban.org/executive/business/central-bank-governor-riad-salameh.html
-
https://www.amf.org.ae/en/search/People/lebanon-s-central-bank/riad+salameh
-
https://www.cnbc.com/۲۰۲۳/۰۷/۳۱/salameh-lebanons-central-bank-chief-steps-down-after-۳۰-years.html
-
https://www.thebanker.com/۲۰۲۳/Pillar-of-strength-۱۲۵۴۶۹۷۲۰۰
-
https://www.newarab.com/analysis/riad-salameh-and-making-lebanons-economic-collapse
-
https://economics.creditlibanais.com/Article/۲۱۱۷۶۴#en
-
https://nassersaidi.com/۲۰۲۰/۱۰/۲۳/overcoming-lebanons-economic-crisis-viewpoint-in-the-banker-oct-۲۰۲۰/
-
https://www.statista.com/statistics/۴۵۵۲۵۳/inflation-rate-in-lebanon/
-
https://www.bloomberg.com/news/articles/۲۰۲۲-۰۷-۲۸/lebanon-central-bank-governor-riad-salameh
-
https://home.treasury.gov/news/press-releases/jy۱۶۸۷
نظر شما