یکی از بخش‌های مهم اقتصاد بین‌الملل که همواره در معرض و تمرکز فضاسازی‌ها، تشنجات ذهنی و جنگ روانی اقتصادی و مالی قرار داشته و امکانات‌رسانه‌ای در ابعاد وسیع برای تخریب آن بسیج می‌شوند، بازارهای ارزی و التهاب‌آفرینی اقتصادی ناشی از تکانه‌های حاصل از آن است. ابتکار عمل مقابله با چنین بسترهای مسمومی، در اختیار بانک‌های مرکزی در جهان قرار دارد تا با یک سیاست‌گذاری منطقی و تن ندادن به القائات هیجانی در بازار، موفق شوند که این بستر مبادلاتی را به خوبی کنترل کرده و از آن هیجان‌آفرینی کاذب، عبور کنند. در واقع، بانکداران مرکزی در جهان موظفند که با هوشیاری کامل در طراحی و اجرای سیاست‌های پولی و ارزی، مانع از آسیب جدی به سازوکارهای اقتصاد داخلی و کاهش ارزش و نوسان پول ملی کشور در اثر این تشنج‌های روانی اقتصادی شوند.
در راستای همین مهم، بر آن شدیم تا در این پرونده پژوهشی به سراغ آگاهی از مسئله عملیات روانی در بازارهای ارزی و تبیین رویکردها و شیوه‌های مقابله‌ای موفق و موثر بانک مرکزی ایران و همچنین بانکداران مرکزی در اقصی نقاط جهان در مبارزه با این پدیده شوم اقتصادی برویم.
آنچه که از عملیات روانی در بازارهای ارزی در جهان باید بدانید
چالش آشفتگی در بازار ارزهای خارجی، همواره به عنوان یک مسئله مهم و اثرگذار بر اقتصاد داخلی و خارجی کشورها و معضل حاکمیت‌های جهانی از دیرباز تا به امروز به شمار می‌رود. به عقیده صاحب‌نظران و تحلیلگران اقتصاد بین‌الملل، این آشفتگی‌ها و تلاطم پایدار در بازارهای ارزی در کشورهای مختلف، نتیجه عملیات روانی و فضاسازی‌های کاذب عوامل سودجو در بازار ارز، برای کسب منفعت بیشتر از چنین جو مسمومی است. مسئله عملیات‌روانی در بازارهای ارزی، بیش از هشت دهه یعنی از زمان وقوع رکود بزرگ در ایالات متحده در دهه ۱۹۳۰، گریبان‌گیر اقتصاد جهانی بوده است. در واقع، در تمامی اقتصادهای دنیا، به ویژه در اقتصادهای نوظهور و در حال توسعه، یک یا چندین تشکیلات غیررسمی سازماندهی‌شده و مسلط بر اقتصاد، با هدف بیشینه بهره‌برداری مالی و شخصی، اقدام به دستکاری روانی و جوسازی‌های غیرحقیقی در حوزه ارزهای خارجی کرده که این امر موجب برهم خوردن نظم اقتصاد داخلی و نوسان‌آفرینی در ارزش پول ملی و در نتیجه آن، ایجاد بستر چندنرخی در بازار ارزی و بحران عدم تعادل، به ویژه کمبود عرضه ارز میشود. پدیده عملیات روانی در بازارهای ارزی سالهاست که هم اقتصادهای ثروتمند، پیشرفته و توسعه‌یافته و هم اقتصادهای فقیر و توسعه نیافته را درگیر کرده، اما به دلیل نفوذ رسانه‌ای و تلاش همه‌جانبه بر عادی‌سازی چنین جریانی، مسئله آشفتگی بازارهای ارزی به صورت جسته و گریخته در رسانههای غربی و آمریکایی مطرح میشود و گویی القا میشود که چنین امری در اقتصادهای پیشرفته، محلی از اعراب ندارد و فقط مختص جهان سوم و کشورهای کمتر توسعه یافته است. در حالی که تبیین داده‌ها و گزارش‌های منتشر شده در وبگاه‌های معتبر علمی و خبری در جهان نشان می‌دهد که هم ایالات‌متحده و هم اتحادیه اروپا، به ویژه در دوران بحران مالی سال ۲۰۰۸ و همه‌گیری کرونا در سال۲۰۲۰، به شدت درگیر جوسازی‌های روانی در بازارهای ارزی و عدم تعادل در بستر عرضه و تقاضای ارزهای خارجی بودند. لذا همانطور که مشاهده میشود، چنین پدیده مذموم مالی و اقتصادی، سال‌های طولانی است که از یک جهان شمولی فراگیری برخوردار بوده و به همین دلیل است که بانکداران مرکزی در جهان (به ویژه در اقتصادهای خاورمیانه و آمریکای جنوبی، که وجود این پدیده را آشکارا پذیرفته و در صدد درمان آن هستند) با رویکردها و شیوه‌های مقابله‌ای کوتاه‌مدت، میان‌مدت، بلندمدت و بنیادین، به دنبال رفع این آشفتگی‌های مهلک از بستر معاملاتی بازار ارزهای خارجی خود هستند.
رویکردهای عملیاتی بانک مرکزی ایران در مواجه با عملیات روانی در بازار ارز
*تاسیس بازار متشکل ارزی در نظام بانکی ایران
در دی سال ۱۳۹۷، در جهت جلوگیری از خرید و فروش‌های سوداگرانه، غیرضرور و هیجانی و همچنین در راستای مدیریت بهینه عملیات روانی موجود در بازار ارز، به تصویب شورای پول و اعتبار، بازار متشکل ارزی با هدف ساماندهی بازار ارز تاسیس شد.
*راه‌اندازی مرکز مبادله ارز و طلای ایران
یکی از مهم‌ترین ابتکارات ریاست بانک مرکزی در دولت سیزدهم در جهت کاهش تنش‌های روانی و از بین بردن جوسازی‌های مخرب افراد سودجو و بازگشت آرامش به بازار مبادلات ارزی کشور، تاسیس "مرکز مبادله ارز و طلای ایران" در دوم اسفند ۱۴۰۱ بوده است. در واقع، بانک مرکزی ایران به عنوان یگانه نهاد مستقل سیاست‌گذاری در بازار پول و ارز، به منظور برطرف کردن چالش‌های پولی و ارزی، اقدام به پایه‌گذاری این مرکز کرده است.
ماهیت عملیاتی مرکز مبادله ارز و طلای ایران
در این مرکز، فعالیت‌های مالی و اقتصادی متمرکز بر معاملات ارزی (اسکناس و حواله) و فلزات گرانبها (اعم از شمش و سکه) است. با راه‌اندازی مرکز مبادله ارز و طلای ایران ضمن بازنگری صورت گرفته در سرفصل‌های تخصیص ارز خدماتی، به منظور پاسخگویی به همه نیازهای واقعی ارزی از یکسو و جایگزینی روش‌های نظارت پسینی به جای نظارت پیشینی از سوی دیگر، سرفصل‌های مربوطه با رویکرد تسهیل مقررات توسعه یافتند. از مهم‌ترین سرفصل‌های بازنگری شده ارز خدماتی در مقررات می‌توان به سرفصل‌های ارز درمانی، ارز دانشجویی، ارز ماموریت، ارز مسافرتی، ارز شرکت‌های هواپیمایی داخلی، ارز شرکت‌های ترانزیت زمینی و دریایی و سایر موارد اشاره داشت.
اهداف کلان مرکز مبادله ارز و طلای ایران
ایجاد مرجعیت قیمت، افزایش حجم معاملات رسمی و سهولت دسترسی متقاضیان بازار ارز و طلا از مهم‌ترین اهداف کلان مرکز مبادله ارز و طلای ایران است. این مرکز، همچنین در راستای فعالیت خویش، ابزارسازی و نهادسازی در بازارهای ارز و طلا و تقویت و بهینه‌سازی حداکثری زیرساخت‌های فناوری اطلاعات را دنبال خواهد کرد.
دپارتمان‌های فعال در مرکز مبادله ارز و طلای ایران
مرکز مبادله ارز و طلای ایران، دارای چندین تالار معاملاتی و عرضه ارز و طلا خواهد بود که در مرحله نخست، دو تالار ارزخدماتی و تالار حواله ارز فعال شده و براساس برنامه‌های پیشرو، شروع به فعالیت تالار اسکناس ارز و تالار نقدی فلزات گرانبها نیز مدنظر است. طبق اسناد بالادستی مرکز مبادله ایران، در آینده نزدیک ابزارهای مبتنی بر دارایی‌های پایه ارز و طلا در این مرکز مورد معامله قرار خواهد گرفت و تالار ابزارهای مشتقه ارز و فلزات گرانبها هم به تالارهای مرکز مبادله ایران افزوده خواهد شد.
تالار حواله ارزی
منابع لازم ارزی از محل صادرات شرکت‌های صنایع پتروشیمی، مس، معادن، فولاد، پالایش نفت، قیر و سایر صادرکنندگان در تالار حواله ارزی مرکز مبادله ارز و طلای ایران تامین و جهت فروش به واردکنندگان عرضه میشود.
تالار ارز خدماتی
متقاضیان ارز خدماتی با مراجعه به مرکز مبادله ارز و طلای ایران، نیاز واقعی ارزی خود را ثبت و همچنین اسناد و مدارک مرتبط با هر سرفصل را در سامانه طراحی‌شده، بارگذاری می‌نماید. اسناد و مدارک متقاضیان توسط دستگاه اجرایی ذیربط بررسی شده و پس از تاییدیه مدارک و اعلام وصول برای پرداخت، متقاضی جهت دریافت حجم ارزی اسکناس یا حواله تاییدشده، به شعب منتخب بانک ملی ایران ارجاع داده میشود.
نظر شما