بازار ارز یکی از مهم ترین بازار های اقتصادی کشور است که تأثیر بسزایی بر روند تورم، رشد و توسعه دارد. در چند ماه گذشته، بازار ارز شاهد کاهش نوسانات و رسیدن به یک وضعیت نسبتاً پایدار بوده است. این تغییرات چه علل و چه اثراتی داشته‌اند؟ برای پاسخ به این دست از سؤالات، گفت و گویی با دکتر وحید شقاقی شهری، اقتصاد دان و استاد دانشگاه، ترتیب داده ایم که در این گفت و گو، به بررسی عوامل و پیامد های ثبات بازار ارز و نقش بانک مرکزی در این زمینه پرداخته شده است. همچنین به چالش های حذف دلار از مبادلات تجاری و نیاز به هماهنگی تیم اقتصادی دولت با بانک مرکزی در مواجهه با چالش های سیاسی آمریکا در قبال ایران، چین و روسیه اشاره شده است. متن گفت و گوی هفته نامه تازه های اقتصاد را در ادامه می‌خوانید.
بازار ارز در چند ماه اخیر به یک ثبات نسبی رسیده و نوسانات اندکی داشته است، این ثبات را ناشی از چه عواملی می‌دانید؟
انتظارات تورمی در حال حاضر به طور چشمگیری کاهش یافته است. در ماه گذشته، فعال سازی دیپلماسی بین المللی و اقتصادی بسیار مؤثر بوده است. برخلاف گذشته، اکنون روابط منطقه ای ما بهتر شده است؛ توافقات با کشور های عربی، نظیر عربستان سعودی و امارات متحده عربی در کاهش انتظارات مؤثر بوده و اکنون نیز پیام هایی برای بهبود روابط با مصر در حال تبادل است. در حوزه هسته ای نیز، در حال حاضر، استراتژی کشور ما، توافق موقت و گام به گام است. اگر دو سال پیش این استراتژی را اتخاذ کرده بودیم، می توانست برای اقتصاد ایران بسیار مفید باشد، زیرا قیمت انرژی در آن زمان بسیار بالا رفته بود.
در کل، تصمیمات اخیر به طور معنی داری بر اقتصاد ایران و کاهش انتظارات تورمی تاثیرگذار بوده است. من معتقدم که در کوتاه مدت، بحث انتظارات تورمی مهم ترین عامل است. عمده سهم کاهش این انتظارات به خبر های مثبت خارج از کشور مربوط می شود، اما اقدامات درون اقتصاد هم می توانند در بهبود این انتظارات تاثیر گذار باشند. در کل، من معتقدم در سال ۱۴۰۲ انتظارات تورمی در کنترل قیمت ها و آرامش بازار ارز نقش مهمی خواهند داشت.
در کل، روند یکی دو ماه گذشته نشان می دهد که تصمیم سیستم بر این است که بتواند مسائل را در منطقه و جهان حل و فصل کند. در حوزه منطقه ای، سرعت حل مسائل و واکنش به آنها بسیار سریع بوده است، اما در مسائل بین المللی، طبیعتا سرعت کمتر است. اما شواهد نشان می دهد که رویکرد کلی سیستم بر کاهش تنش‌ها است.
چقدر اقدامات بانک مرکزی در بازگشت آرامش به بازار ارز تاثیرگذار بوده است؟
به نظر من، سیاست های بانک مرکزی در دو بعد ارزیابی مثبت داشته است. اولین بعد، تقویت نظارت بر شبکه بانکی و کنترل بانک های با ریسک بالا و نامناسب است. آغاز این حرکت توسط دکتر فرزین، یک گام مثبت و رو به جلو به نظر می‌رسد. این گام به بانک مرکزی کمک می‌کند تا شرایط مستحکمی را در حوزه نظارت بر بانک ها، به خصوص بانک های بد، ایجاد کند و به کنترل ناترازی ها و جلوگیری از فعالیت بانک هایی که برای سیستم بانکی ریسک بالایی به همراه خواهند داشت، بپردازد.
بعد دوم، راه‌اندازی مرکز مبادله است که نقش مهمی در این میان داشته و بخشی از تقاضای ارزی کشور را به این بازار منتقل کرده است. هدایت تمام این تقاضا ها به بازار آزاد دارای نقاط ضعف بود و برخی از افراد با انگیزه های پنهان می‌توانستند در بازار دخالت و بازار گردانی کنند. اما مرکز مبادله، که تحت نظارت بانک مرکزی فعالیت می‌کند و دارای شفافیت لازم است، توانسته بخشی از تقاضای ارز را به سمت خود هدایت کند. این مسئله نیز در ثبات نرخ ارز تاثیر گذار بوده است.
بدون شک، اقدامات بانک مرکزی در حوزه نظارت بر شبکه بانکی و راه اندازی و ساماندهی بازار مبادله ارزی، در شکل گیری این ثبات، نقش مهمی داشته است؛ اما من معتقدم بحث انتظارات تورمی نیز به واسطه تقویت دیپلماسی، بسیار اثر گذار بوده است.
با توجه به شرایطی که مطرح شد، نیاز به هماهنگی در تیم اقتصادی دولت وجود دارد. از آنجا که، بانک مرکزی هم وظیفه مدیریت بازار ارز را بر عهده دارد و هم مسئول ساماندهی و مدیریت نظام بانکی است؛ لذا، بیشترین سهم و نقش در موضوعات تورم و ارز بر عهده بانک مرکزی است. بنابراین، هماهنگی بین تیم دیپلماسی و سایر اعضای تیم اقتصادی دولت با بانک مرکزی می‌تواند در ماه های آینده بسیار سازنده باشد.
در حوزه اسکناس ارز چگونه است؟ چگونه اقدامات انجام شده در این بخش را ارزیابی می‌کنید؟
تغییر در نحوه فروش اسکناس ارز و الزام به افتتاح حساب ارزی منجر به تقویت نظارت و افزایش شفافیت در مبادلات بازار آزاد شده است. یکی از وعده هایی که دکتر فرزین داد این بود که بازار غیررسمی ارز را نادیده نخواهد گرفت و بانک مرکزی برنامه ای برای کنترل این بازار دارد. این اقدام در جهت همین وعده صورت گرفته و به عنوان یک گام بسیار مثبت تلقی می‌شود. این اقدام تا کنون توانسته است، دلالان را از این بازار خارج کرده و به صف های طولانی خرید ارز پایان دهد.
اخیرا تاکید ویژه ای بر حذف دلار از مبادلات تجاری و انجام مبادله با ارز های ملی شده است؟ این سیاست چه تاثیری بر ثبات بخشی در بازار ارز دارد؟
حذف دلار از مبادلات تجاری و استفاده از ارز های ملی یک استراتژی است که در گذشته نیز مورد بحث بوده است. این استراتژی به خودی خود سیاستی صحیح و مناسب است، اما تا زمانی که بخش تجاری کشور با آن همگام نشود، موفقیت آن در دسترس نخواهد بود. این استراتژی فقط زمانی می‌تواند به موفقیت دست یابد که تراز تجاری میان دو کشور متعادل باشد و هیچ ناهماهنگی تجاری وجود نداشته باشد.
بانک مرکزی با جدیت پیگیر اجرای این استراتژی است و دکتر فرزین نیز در سفر های خود به کشور های همسایه این موضوع را پیگیری کرده است. اما نکته مهم این است که برای حمایت از این سیاست، باید وزارتخانه های اقتصاد، کشاورزی، صمت و امور خارجه نیز اقدام فعالانه داشته باشند و به تقویت این استراتژی کمک کنند، تا سیاست های تجاری متوازن اجرا شود. در این صورت، کار بانک مرکزی برای عملیاتی کردن این پیمان پولی بسیار آسان‌تر خواهد شد.
نظر شما