در قسمت جدید از مقالات پژوهشی مرتبط با پرونده "تجربه تاریخی بانکداران مرکزی در کنترل نقدینگی"، بار دیگر به سراغ اقتصادهای موفق جنوب شرق آسیا می‌رویم و این بار، تجربه تاریخی عملیاتی، تصمیمات و اقدامات موثر و کارآمد بانک مرکزی کره‌جنوبی را در هدایت اعتبارات و مدیریت بهینه جریان نقدینگی در اقتصاد این کشور را تبیین می‌نماییم.
مدیریت کارآمد جریان نقدینگی در اقتصاد کره‌جنوبی با نسخه‌برداری از الگوی موفق ژاپن
به استناد آمار و اطلاعات موجود در منابع علمی و پژوهش‌های رسمی، بازگشت ثبات پایدار به اقتصاد کره‌جنوبی و آغاز روند رشد جهش‌وار مالی، ارزی و بانکی در این کشور، با الگوبرداری کامل از تجربه موفق ژاپن در هدایت اعتبارات و مدیریت جریان نقدینگی محقق شد. در حقیقت، بنیانگذاری تحولات توسعه‌ای کره‌جنوبی یعنی ژنرال پارک چونگ هی که در سال ۱۹۶۱ با کودتای نظامی به قدرت رسید، در ژاپن تحصیل کرده بود و با آگاهی و اشراف کامل نسبت به عوامل موفقیت اقتصادی ژاپن، بویژه جزئیات تئوریک و نقشه راه عملیاتی مرتبط با اقدامات و تصمیم‌گیری‌های بانک مرکزی ژاپن، برنامه ملی توسعه مالی کره‌جنوبی را با محوریت بخشیدن به نقش دولت در جهت‌گیری‌های اساسی حوزه اقتصاد به ویژه در صنعت بانکداری، طراحی و تدوین کرد.
در واقع، پارک‌چونگ‌هی در رویکرد سامان‌دهی جامع و شاکله‌سازی اقتصادی جدید خود که مبتنی بر روش‌های غیربوروکراتیک و دیکتاتور مآبانه در تصمیم و عمل بود، بخش اصلی این طرح ملی را متمرکز بر کنترل و مدیریت جریان اعتبارات بانکی قرار داد و نظام‌مندسازی نهادهای متولی و راهبر توسعه در کره‌جنوبی را نیز به طور شایان توجه با الگوبرداری از سازمان‌های اقتصادی ژاپن نظیر وزارت دارایی، وزارت تجارت و توسعه، بانک توسعه ژاپن و بانک مرکزی این کشور عملیاتی کرد. همچنین ژنرال پارک به تقلید از الگوی موفق مدیریت جریان نقدینگی در ژاپن، دستور به تاسیس یک نهاد فراوزارتخانه‌ای را با هدف برنامه‌ریزی بالادستی تخصیص منابع در جهت متمرکزی‌سازی فرآیند بودجهبندی اعتبارات کلان داد و این سازمان را مسئول تدوین سیاست‌های صنعتی جدید منطبق با رویکردهای تامین مالی بانک محور بازطراحی شده کرد.
همچنین برای اطمینان از ارتقا سطح کیفی اقدامات این نهاد، باز هم با الگوبرداری از تجربه موفق ژاپن، بانک مرکزی کره‌جنوبی را به عنوان نماینده تام‌الاختیار خود، موظف به نظارت دقیق بر عملکرد این نهاد فراوزارتخانه‌ای و گزارش‌دهی منظم و مستمر از نحوه اجرای فرآیند مدیریت جریان نقدینگی و چگونگی هدایت اعتبارات تخصیصیافته از سوی این سازمان به متقاضیان مالی و اقتصادی کرد.
ملی کردن بانک‌های تجاری، مهم‌ترین اقدام حاکمیت کره‌جنوبی در راستای هدایت اعتبارات
نخستین تصمیم مهم و کلیدی و شاید مهم‌ترین تصمیم عملیاتی دولت کره‌جنوبی در راستای مدیریت کارآمد جریان نقدینگی و هدایت اعتبارات که در سال ۱۹۶۱ به وقوع پیوست، ملی کردن بانک‌های تجاری این کشور بود و در این راستا، بانک مرکزی کره‌جنوبی به نمایندگی از پارک‌چونگ‌هی، مامور تدوین برنامه‌ها، اجرای اهداف و نظارت بر فرآیند عملیاتی این طرح شده بود. این کار نمادی از رویکردهای غیربروکراتیک، دیکتاتورمآبانه و قاطع چونگ‌هی در فراهم‌سازی مقدمات جهش صنعتی بود. در حقیقت، با ملی کردن بانک‌ها، امکان کنترل و مدیریت بر جریان نقدینگی نظام بانکی و هدایت اعتبارات به بنگاه‌های بزرگ در صنایع ترجیحی و اولویت‌دار کره‌ای بهبود یافت. در این برهه از زمان، بانک مرکزی کره‌جنوبی در هماهنگی کامل با دولت این کشور قرار گرفت تا سیاست‌های مدنظر حاکمیت کره در حوزه مدیریت جریان نقدینگی به طور جامع و فراگیر به اجرا درآید.
علت مبادرت به این امر این بود که طبق تشخیص دولت کره‌جنوبی، بانک‌های خصوصی این کشور در ترویج، همراهی و عملیاتی‌سازی فعالیت‌هایی که حاکمیت در حوزه توسعه بسترهای مدیریت نقدینگی و تسهیل صحیح و کارآمد جریان اعتبارات مدنظر داشته، موفق عمل نمی‌کنند و مانند طفلی نوپا و بازیگوش، نه تنها موجب پیشرفت برنامه‌ها و اهداف متعالی مالی کره نشده، بلکه در جهت تخریب زیرساخت‌های طراحی شده نیز حرکت می‌کنند و این اقدامات آنها، بانک مرکزی کره‌جنوبی در راستای دستیابی به هدف‌های اقتصادی خود، دچار بحران‌ها و تنش‌های عدیده‌ای کرده است. از اینرو دولت کره تصمیم گرفت که راسا و با اتکا به تنها بازوی اجرایی خود یعنی بانک مرکزی، به مداخله‌گری در تخصیص اعتبارات بانکی و مدیریت جریان‌های نقدینگی بپردازد. پس از آغاز ملی سازی بانک‌های کره‌جنوبی، نظامی از کنترل و هدایت جامع و فراگیر اعتبارات در صنعت بانکداری این کشور به اجرا گذاشته شد و بخش عمده‌ای از تسهیلات اعتباری جدید، به اهداف و بخش‌های اولویت‌دار تخصیص یافت. همچنین نوع طراحی سازوکار انگیزشی دولت کره در حوزه مدیریت جریان نقدینگی به طوری بود که بسیاری از فعالان بازار را ترغیب به پیوستن هر چه بیشتر به این طرح کلان و همراهی با ملی سازی بانک‌های تجاری میکرد.
افزون بر ملی سازی بانک‌های موجود، بانک مرکزی کره‌جنوبی به دستور دولت و در راستای تخصصی‌تر و کارآمدتر شدن مدیریت و هدایت جریان اعتبارات، اقدام به تاسیس بانک‌های جدید در جهت تامین مالی هدف‌دار در بخش‌های خاص از جمله تاسیس بانک ملی تعاونی کشاورزی با هدف تامین اعتبار برای بخش کشاورزی و دامداری، بانک صادرات و واردات برای حمایت از حوزه تجارت خارجی و بانک صنعتی برای ارائه تسهیلات مدیریت شده به بنگاه‌های کوچک و متوسط کرد.
بدین ترتیب، دولت کره‌جنوبی از طریق نماینده تام‌الاختیار خود یعنی بانک مرکزی این کشور، توانست با در اختیار گرفتن مدیریت نظام بانکی، رگ حیات کسب‌وکارهای کره‌ای را مدیریت نماید و در این برهه از زمان، بانک‌های این کشور، نقش ابزارهای موثر و کارآمد در اختیار دولت کره‌جنوبی در حوزه مدیریت تخصیص منابع و هدایت صحیح جریان نقدینگی و اعتبارات را ایفا کردند.
اعطای تسهیلات سیاستی هدفمند و مدیریت جریان نقدینگی به سمت صنایع دارای اولویت
یکی دیگر از رویکردهای مهم دولت کره‌جنوبی در طرح مدیریت جریان نقدینگی و هدایت اعتبارات، تاکید درخواست ایجاد تسهیلات سیاستی هدفمند برای دستیابی به اهداف تخصیصی بانک مرکزی بود. به طوری که حدود ۵۸ درصد از کل اعتبارات بانکی کره در بین سالهای ۱۹۶۲ تا ۱۹۸۷، به همین وام‌های سیاستی اختصاص یافت و طبق آمار و اطلاعات رسمی موجود در منابع علمی و پژوهش‌ها، بانک مرکزی کره‌جنوبی نسبت تسهیلات سیاستی هدفمند به کل تسهیلات بانکی را در دوره زمانی ۱۹۸۵-۱۹۶۳، به استثنای سالهای ۱۹۶۸ تا ۱۹۷۲ و ۱۹۷۴، بالای ۶۰ درصد نگه داشت. در این نوع از تسهیلات بانکی، تخصیص منابع و جریان اعتبارات اعطایی، بخش‌های مشخصی از اقتصاد کره‌جنوبی را مورد هدف قرار می‌داد.
به عنوان نمونه، بخش اعظمی از اعتبارات دهه ۱۹۷۰ میلادی در کره، به صنایع شیمیایی و سنگین مانند فولاد، پتروشیمی، خودرو و ابزارهای ماشینی الکترونیک تعلق گرفت و اولویت تخصیص منابع و هدایت جریان نقدینگی بانکی در این دوره، به توسعه پُرشتاب صنایع دارای مزیت نسبی به ویژه صنایع دارای مقیاس بزرگ، تعلق گرفت.
هدایت موثر جریان اعتبارات به سمت بنگاه‌های صادراتی با چاشنی مدیریت کامل نرخ‌های بهره
اقدام هدفمند و موثر دیگر بانک مرکزی کره‌جنوبی در بحث مدیریت بهینه جریان نقدینگی و هدایت اعتبارات بانکی، تخصیص کارآمد منابع در جهت توسعه و گسترش فعالیت‌های بخش صادرات این کشور بود. در واقع کره‌جنوبی نیز مانند تمام کشورهای موفق شرق آسیا، اقدام به مدیریت فرآیند تخصیص منابع خود برای تقویت بنگاه‌های صادراتی کرد. در این طرح، شرکت‌ها و فعالان موفق حوزه صادرات که توانسته بودند در ۴۸ ماه گذشته، بیش از ۸۵ درصد از تعهدات تجارت خارجی خود را با موفقیت محقق سازند، با تداوم حمایت‌های اعتباری، تشویق می‌شدند و در مقابل، حمایت‌های مالی دولت و بانک مرکزی کره‌جنوبی از بنگاه‌های ناموفق در بخش صادرات که توانایی هزینه کرد کارآمد بودجه تخصیص یافته را نداشتند، کاهش می‌یافت و در برخی موارد، اعطای اعتبارات به بنگاه‌های ناکارآمد، قطع می‌شد. افزون بر مدیریت عرضه اعتبارات و هدایت جریان نقدینگی توسط بانک مرکزی در حوزه صادرات، وام‌های ترجیحی به این بخش‌ها، فعالان و صنایع، بسته به نوع عملکرد و بهینگی اقدامات اجرایی آنها، با نرخ ترجیحی، یعنی ۶ درصد کمتر از نرخ بهره وام‌های اعطایی به دیگر بخش‌ها، پرداخت می‌شد. در حقیقت ابتکارعمل بانک مرکزی کره‌جنوبی در اجرای سیاست اعمال نرخ‌های ترجیحی بر تسهیلات اعتباری بنگاه‌های صادراتی این کشور، یک ایده منحصر به فرد در اقتصاد کره بود که تا آن زمان و حتی تا دهه‌های پس از آن، در هیچ کشور جنوب شرق آسیا نیز اجرا نشد. در واقع، در بقیه کشورهای این منطقه، تنها مسئله هدایت اعتبارات به بخش‌ها و صنایع اولویت دار مدنظر قرار می‌گرفت، اما از آنجا که دولت کره‌جنوبی در هماهنگی کامل با بانک مرکزی، هدایت جریان نقدینگی و مدیریت اعتبارات را از طریق بانک‌های ملی شده تحت تملک خود، انجام می‌داد، حتی روی بهره وام‌های پرداختی نیز امتیازی دیگر به صنایع هدف و کسب‌وکارهای ویژه می‌داد. همین اقدام موجب شده بود که دولت کره همواره با مازاد تقاضای وام و اعتبارات مواجه شود که در این شرایط، تخصیص اعتبارات به شیوهای غیربازاری، غیرقیمتی و کاملا کنترل شده انجام می‌گرفت تا از هدر رفت منابع و ایجاد ناکارآمدی در تسهیل جریان نقدینگی جلوگیری به عمل آید. به سبب اتخاذ چنین رویکردهایی بود که محققان و صاحب‌نظران مالی و اقتصادی تائید کرده اند سیاست‌های بانک مرکزی کره‌جنوبی در تخصیص منابع مالی دولت و هدایت اعتبارات به سمت بخش‌ها و حوزه‌های هدف و اولویت‌دار، سهم اساسی در شکوفایی و رشد اقتصادی فزاینده و مستمر این کشور از سالهای دهه ۱۹۶۰ به بعد داشته است.
نظارت جامع و پایش دقیق جریان هدایت اعتبارات و مدیریت نقدینگی در کره‌جنوبی
یکی از دلایل اصلی موفقیت دولت و بانک مرکزی کره‌جنوبی در اجرای صحیح فرآیند مدیریت جریان نقدینگی و هدایت اعتبارات، کارآمدی مکانیزم‌های نظارتی، پایش و رصد مستمر و فراگیر اقدامات و عملکردها در این حوزه بوده است. در حقیقت، حاکمیت کره‌جنوبی دقیقا مانند دولت ژاپن، یک سازوکار نظام‌مند و پویا از رصد و پایش اعتبارات اعطایی در راستای تضمین تخصیص صحیح منابع و جلوگیری از انحراف در فرآیندهای عملیاتی و همچنین، یک سازوکار انگیزشی کارآمد و دقیق برای مرتبط ساختن حمایت‌های اعتباری خود با عملکرد دریافت‌کنندگان اعتبارات، طراحی کرد. با استناد به اطلاعات و آمارهای رسمی، به سبب استقرار و فعالیت این مکانیزم نظارتی، تقریبا هیچ شاهدی از وجود انحراف در مدیریت جریان نقدینگی و هدایت اعتبارات یا تداوم حمایت مالی دولت و بانک مرکزی از بخش‌ها، صنایع و کسب‌وکارهای ناموفق، گزارش نشده است. در حقیقت در کره‌جنوبی برخلاف بسیاری از کشورها، ملاحظات سیاسی و غیراقتصادی در انتخاب طرح‌ها یا گزینش بخش‌ها و صنایع هدف در جهت تخصیص منابع بانکی و هدایت جریان نقدینگی، دخیل نبوده است.
نظر شما