آمارها نشان می‌دهد که حجم روابط اقتصادی دو کشور همسایه ایران و عراق از ۱۰ میلیارد دلار عبور کرده و به گفته فعالان بخش خصوصی، این رقم می‌تواند تا سال آینده به ۱۱ تا ۱۲ میلیارد دلار نیز برسد. همچنین در هفته‌های اخیر، عراقی‌ها بدهی ۱۰ میلیارد دلاری خود به ایران را پرداخت کردند و می‌توان گفت فاز جدیدی از تبادلات تجاری و همکاری‌های مشترک بین دو کشور نیز رقم خورده است. یحیی آل‌اسحاق، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق به تازگی اعلام کرده که عراق قصد دارد در سال‌جاری و تا سال آینده، ۳۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری جدید انجام دهد که اگر تجار و بازرگانان ایرانی بتوانند ۱۰ درصد این میزان سرمایه‌گذاری را نیز جذب کنند، موفقیت بزرگی محسوب خواهد شد. فراهم بودن امکان صادرات مجدد از طریق عراق نیز موضوعی است که فعالان تجاری و بازرگانان ایرانی، از آن به عنوان یک فرصت یاد می‌کنند. طی روزهای گذشته وال استریت ژورنال خبری منتشر کرد که دولت آمریکا به منظور جلوگیری از انتقال دلار و انجام معاملات دلاری عراق با ایران و سایر کشورهای تحت تحریم خاورمیانه، ۱۴ بانک عراقی را تحریم کرده است. در عین حال، بانک مرکزی عراق نیز به این موضوع واکنش نشان داد و با تاکید بر اینکه این بانک‌ها تنها ۸ درصد از کل حواله‌های نقل و انتقال را انجام می‌دهند، اعلام کرد که بانک‌هایی که از معامله با دلار محروم هستند، علاوه بر حق معامله بین‌المللی با ارزهای غیر از دلار آمریکا، از آزادی کامل در معامله با دینار عراق در خدمات مختلف سیستم بانکی عراق برخوردارند. در رابطه با وضعیت تجاری ایران با کشور عراق، مراودات بانکی و نحوه تعامل بین فعالان اقتصادی و تجار ایرانی با بازرگانان عراقی، هفته‌نامه تازه‌های اقتصاد، با دکتر سیدحمید حسینی، عضو هیات مدیره اتاق مشترک ایران و عراق گفتگویی انجام داده که به شرح زیر است:
وضعیت تجاری و مراودات اقتصادی ایران و عراق در حال حاضر در چه سطحی قرار دارد و مجموع روابط دو کشور در طی دهه‌های اخیر به چه میزان بوده است؟
واقعیت این است که روابط رسمی تجاری ایران و عراق از سال ۲۰۰۴-۲۰۰۳ و بعد از سرنگونی صدام شروع شد و این روابط تجاری همواره افزایشی بوده است و فقط در سال ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ به دلیل حمله داعش به عراق، سطح روابط تجاری کاهش پیدا کرد، ولی پس از آن روابط دو کشور، دوباره افزایش یافت. در این ۲۰ سال بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار کالا از سوی ایران به عراق صادر شده است. برای صادرات این کالاها که شامل برق و برق گاز هم بوده، نه تنها ارز صادراتی آن را دریافت کرده‌ایم، بلکه از محل توریسم و خدمات هم بیش از ۲۰ میلیارد دلار از عراق درآمد داشتیم. در حال حاضر نیز برآورد می‌شود که همه طلبی که از عراق می‌توانیم داشته باشیم، باید حدود ۱۰ تا ۱۱ میلیارد دلار باشد که نشان می‌دهد ما بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار در این سال‌ها از سوی عراق وصولی داشته‌ایم. قاعدتا بعد از سال ۲۰۱۷ که ترامپ، رئیس جمهور وقت آمریکا از برجام خارج شد و به بانک‌های دنیا در زمینه مبادلات بانکی و ارزی با ایران فشار آورد، ما در تبادلات تجاری با عراق دچار مشکل روابط بانکی شدیم و بعضا طلب‌های ایران با تاخیر و یا از محل کالا، پرداخت و تسویه شده است.
نحوه تعامل و دادوستد بخش خصوصی ایران با عراق در طی سال های گذشته و به ویژه در دوره تشدید تحریم ها به چه صورت بوده است؟
باید توجه داشت که بخش خصوصی در این سال‌ها برای همکاری با عراق کمتر دچار مشکل بوده و توانسته است در مقابل کالایی که صادر می‌کند از طرف عراقی یا اسکناس ریال دریافت کند، یا درهم در امارات و یا اینکه دینار را در عراق دریافت کند. قاعدتا آمریکا هم نمی‌تواند به عراقی‌ها بگوید که کالای تحریمی را از ایران خریداری نکنید و یا با ارزهای دیگر مبادله نداشته باشید. این در حالی است که در این سال‌ها آمریکا (به دفعات) به عراق معافیت‌های خرید برق و گاز از ایران را داده و بعضا هم اجازه پرداخت پول از محل حساب ایران در بانک TBI عراق نیز صادر شده است. واقعیت این است که نظام بانکی کشور عراق، یک نظام بانکی فعالی نیست و تنها بانک معتبر که روابط بین الملل عراق را مدیریت می کند همین بانکی TBI (بانک تجارت عراق) است که به گفته برخی روایت‌ها، سهامدار این بانک عراقی، بانک جی‌بی مورگان آمریکاست و برخی هم می‌گویند که فقط مدیریت دارایی‌های بانک تجارت عراق، توسط این بانک آمریکایی است و به نوعی بر این بانک عراقی اشراف دارد و عملیات بانکی را رصد می‌کند و نماینده مستقیم در بانک TBI عراق دارد.
پرداخت بدهی ایران از سوی عراق توسط بانک TBI چگونه بوده است؟ نحوه انتقال مطالبات ایران به چه نحو انجام شد؟
در این سال‌ها از منابع ارزی که در بانک TBI عراق داشتیم، توانسته‌ایم برای خرید واکسن کرونا (در مرحله اول) استفاده کنیم و بعضا توانسته‌ایم که برای هزینه‌های سفارت وجوهی را دریافت کنیم و دو سال قبل هم توانستیم بیش از یک میلیارد دلار کالا از آن محل وارد کنیم. اخیرا هم با توجه به توافقی که صورت گرفته، موافقت شد تا ۲.۷ میلیارد دلار از منابع ایران در TBI عراق آزاد شود که از آن محل بخشی از بدهی ایران به ترکمنستان پرداخت شد، یک وجهی هم به حجاج عربستان پرداخت شد. ممکن است برخی فکر کنند که ما وجوه صادراتی را از عراق دریافت نمی‌کنیم و یا با قیمت‌های نازل می‌فروشیم، اما اینگونه نیست و واقعیت این است که بازار عراق یک بازار رقابتی بوده و ما همیشه جزو سه شریک اول تجاری عراق بوده‌ایم. امتیازی که عراق برای ما دارد این است که اولا تراز تجاری ما با عراق کاملا مثبت است و ما در مقابل ۱۰ میلیارد دلار صادرات به عراق، حداکثر ۱۰۰ میلیون دلار واردات داریم. امسال هم در سه ماهه نخست سال به نسبت مدت مشابه سال قبل، صادرات ایران به عراق افزایش داشته است. به گونه ای که در سه ماهه نخست سال قبل، یک میلیارد و ۸۳۰ میلیون دلار صادرات داشتیم، ولی در مدت مشابه سال جاری (فصل بهار) ۲ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار صادرات به عراق داشتیم و شروع بازسازی می‌تواند یک فضای مناسبی برای صادرات کالا مخصوصا لوازم و مصالح ساختمانی ایران به عراق را تقویت کند و همچنین می‌تواند اعزام نیروی انسانی و پیمانکاری به عراق را در سطح وسیع‌تری فعال کند. لذا معتقدم که ما باید برای مشکلاتی که در روابط تجاری عراق هست، راه حل پیدا کنیم و انعطاف نشان دهیم.
با توجه به نبود بانک‌های قوی در عراق، موسسات پولی فعال در این کشور به شکل غیرمعمولی فعالیت دارند. به عنوان یک فعال اقتصادی آشنا به بازار و نظام بانکی عراق، در این رابطه توضیح بفرمایید.
واقعیت این است که عراق بعد سقوط صدام، پیشنهاد کرد که منابع مالی و درآمدهای نفتی به حساب بانک‌های آمریکایی واریز شود تا کشورهای دیگر که از جنگ با عراق متضرر شده بودند نتوانند منابع عراق را بلوکه کنند. لذا در حال حاضر با وجود اینکه عراق بیش از ۵۰ میلیارد دلار خسارت جنگ را به کویت و کشورهای اروپایی پرداخت کرده است، هنوز آمریکایی‌ها حاضر نشده‌اند که پول نفت صادراتی عراق را مستقیم به حساب این کشور واریز کنند و همچنان هر جایی که عراق نفت می‌فروشد، ارز آن مستقیما به حساب بانک آمریکایی واریز می‌شود و از آنجا با درخواست بانک مرکزی عراق و موافقت بانک آمریکایی، به حساب بانک‌های مورد نظر عراق واریز می‌شود. این در حالی است که بانک مرکزی عراق در جایی حساب ندارد و کار بانکی انجام نمی‌دهد و لذا تعدادی بانک در عراق هستند که وظیفه آنها جمع‌آوری دینار از بازار عراق و تحویل آن به بانک مرکزی عراق است. بانک مرکزی عراق هم سوئیفت این ارزها را به بانک‌های آمریکایی می‌دهد و بانک آمریکایی مستقیما به سایر بانک‌ها، سوئیفت می‌زند. لذا درآمد بانک‌های عراق از راه همین تبادلات ارزی است.
فشار دولت آمریکا به دولت و بانک‌های عراقی برای ایجاد اختلال در مراودات تجاری با ایران، آیا تاکنون تاثیری در این روابط داشته است؟
آمریکایی‌ها با وجود معافیت ۱۲۰ روزه پرداخت بدهی برقی عراق به ایران، انتظار نداشتند که عراقی‌ها باز هم اصرار داشته باشند تا قرارداد تهاتر نفت با گاز ایران را امضا کنند. قراردادی که بر اساس توافق میان سفیر ایران و رئیس دفتر شیاع السودانی، نخست وزیر عراق انجام و به سرانجام رسید، تا در ازای صادرات گاز ایران به عراق، روزانه ۳۰ هزار بشکه نفت خام فوق سنگین و معادل ۷۱ هزار بشکه فیول اویل از طرف عراقی دریافت کنیم، این توافق بعدا در هیات دولت عراق نیز تصویب شد. بنابراین به نظر بنده آمریکا از این توافق اخیر به نوعی ناراحت شد و در ادامه تحریم ۱۴ بانک عراقی برای کار با ایران را اعلام کرد. به نظر من ۱۴ بانکی که توسط آمریکا در لیست تحریم قرار گرفته است، عمدتا بانک‌های اسلامی و بخش خصوصی هستند که فقط یکی دو مورد از این بانک‌ها مهم هستند و سایر بانک‌ها، شناخته شده نیستند و تاثیری در روابط تجاری دو کشور ندارد. لذا این تصمیم آمریکا، نشان دهنده این است که ناراحت هستند که روابط ایران و عراق بخواهد از سیطره آمریکا خارج شود.
گروه‌های مختلف عراقی از اقدام آمریکا نسبت به تحریم بانک‌های این کشور و ایجاد اختلال در روابط تجاری و انرژی با ایران، انتقاد کرده‌اند و از آن به عنوان تلاش آمریکا برای جلوگیری از مراودات اقتصادی دو کشور یاد کرده‌اند. چه سازوکارهای دیگری وجود دارد که می‌توانیم از آن به منظور تبادلات تجاری و مالی با عراق استفاده کنیم؟
ما دیدیم که این بار (برای اولین بار) رسانه‌های عراقی، فعالین سیاسی و دولت عراق در رابطه با اتفاق و اخلالی که برای صادرات گاز و برق ایران به عراق ایجاد شد، هیچ موضع‌گیری نداشتند و بلکه همه آنها، آمریکا را محکوم کردند و تاکید داشتند که آمریکاست که باعث شده تا ایران نتواند پولش را دریافت کند و لذا ایران حق دارد که صادرات گاز و برق خودش را کم کند. بنابراین این اتفاق مثبتی بود که احزاب شیعی عراقی جلودار شدند و آمریکا هم به نظر می‌رسد که چاره‌ای جز پذیرش این خواست عراقی‌ها ندارد و در حال تلاش است تا شاید بتواند از مسیرهای دیگری، این کار را متوقف کند. قاعدتا ما به این روابط تجاری دو کشور احتیاج داریم و نه تنها اهمیت روابط تجاری ایران با عراق در مثبت بودن تراز تجاری است، بلکه اهمیتش در این است که ما کالاهای تولیدی و صنعتی و مصرفی همچون لوازم خانگی و ساختمانی، موادغذایی و لبنیات را به عراق صادر می‌کنیم که برای تداوم اشتغال واحدهای صنعتی ما بسیار اهمیت دارد. لذا به اعتقاد بنده، ما نمی‌توانیم این روابط تجاری دو کشور را نادیده بگیریم و بگوییم که از بازاری که دومین مقصد صادراتی کشورمان است، به خاطر مشکلاتی که در بحث پرداخت هست، عبور می‌کنیم و آن را کنار بگذاریم. همانطور که اشاره شد، در این سال‌ها ۱۲۰ و ۱۳۰ میلیارد دلار کالا به عراق صادر کرده‌ایم و ۱۲۰ میلیارد دلار آن را دریافت کردیم و قطعا با سازوکار جدید هم ما می‌توانیم با استفاده از شرکت‌های تراستی که در اختیار داریم، نفت و مازوت عراق را که تحریم نیست در بازارهای جهانی بفروشیم و پول آن را به چرخه اقتصادی کشور بازگردانیم. حتما برای بازسازی عراق، باید به فکر توسعه بحث تهاتر باشیم تا بتوانیم از ان محل، شرکت‌های فنی و مهندسی ایرانی، پروژه‌هایی را مدیریت کنند. قطعا همکاری دولت عراق با ما، یک همکاری مثبت بوده است. از آن زمان که دولت محمد شیاع السودانی مستقر شده است، مشکلات کمتری در زمینه ممنوعیت و افزایش تعرفه کالاها داشته‌ایم و فضاسازی علیه ایران نیز کاهش داشته است و یک نوع روابط قابل احترام برای دو کشور را شاهد هستیم و ما نیز سعی کرده‌ایم که از دولت ملی عراق حمایت کنیم و دولت عراق هم سعی کرده است تا در روابط ایران با همسایگان، به عنوان میانجی عمل کند و یکی از علت‌های اصلی توافق ایران با عربستان نیز پیگیری‌های موثر عراق بود. می‌دانیم که عراق با ما قرابت فرهنگی، سیاسی و مذهبی دارد و می‌تواند یک شریک قابل اعتماد برای ایران باشد. ما نه تنها از این محل صادرات، بلکه از محل توریسم نیز درآمد ارزی داریم، به گونه‌ای که سال گذشته، ۶۰ درصد توریستی (درمانی و کالاهای همراه مسافر) که به کشورمان آمده است، از کشور عراق بوده است. همچنین باید توجه داشت که ۶۰ درصد جمعیت ۴۰ میلیونی عراق، در فاصله دو ساعتی مرزهای ما زندگی می‌کنند که علاقه دارند برای خرید کالای مورد نیازشان، به ایران مراجعه کنند. امیدواریم که با اطلاع‌رسانی درست و استقرار وزارت بازرگانی در کشور و حضور فعال‌تر اتاق‌های مشترک بازرگانی، بتوانیم امسال روابط تجاری دو کشور را به حداقل ۱۲ میلیارد دلار ارتقا دهیم.
نظر شما