مسئله مهار و مدیریت نقدینگی، یکی از مهم‌ترین چالش‌های حکمرانان سیاسی جهان در اقتصادهای کوچک و بزرگ در طول تاریخ بوده و مواجهه با تنش‌های مالی و بانکی ناشی از ازدیاد غیرقابل مهار جریان‌های نقدینگی چه در کشورهای پیشرفته و توسعه‌یافته و چه در اقتصادهای کمتر توسعه‌یافته و فقیر، در صدر دغدغه‌های حاکمیت‌ها، مقامات پولی و بانکداران مرکزی قرار داشته و خواهد داشت. در حقیقت، همواره شمشیر دو لبه نقدینگی-تورم، طرف تیز و بُران خود را به قلب شاخص‌های کلان مالی و اقتصادی کشورها نشانه رفته و موجبات بروز چالش‌ها و تنش‌های عدیده را ایجاد کرده است. به عبارت دیگر، تورم و نقدینگی افسارگسیخته از یکسو، منابع مالی را از فعالیت‌های مولد خارج کرده و باعث گسترش اقدامات دلال‌گرایانه، سفته‌بازانه و واسطه‌گرایانه مضر می‌شود و از سوی دیگر، نابرابری‌ها در حوزه توزیع درآمد و ثروت را در جامه افزایش می‌دهد. در صورتی که با مدیریت و هدایت کارآمد جریان نقدینگی و مهار نرخ تورم، می‌توان زمینه را برای ایجاد ثبات اقتصادی و توسعه هدفمند جریان‌های پولی در جهت ارتقا سطح شاخص‌های کلان مالی، بانکی، ارزی، اقتصادی و بازرگانی، فراهم کرد. در این بین در برخی از برهه‌های تاریخی، بانکداران مرکزی توانسته‌اند با طراحی و به کارگیری ابزارها، سیاست‌ها و رویکردهای موثر خود، گام بزرگی در جهت هدایت و مدیریت نقدینگی، انتقال جریان غیرمولد نقدینگی مازاد به بخش‌های تولیدی، تجاری و صنعتی و ایجاد جاذبه برای سرمایه‌گذاری در این بخش‌ها بردارند.

مبتنی بر این مهم، در پرونده پژوهشی با عنوان "تجربه تاریخی بانکداران مرکزی در کنترل نقدینگی"، به سراغ بررسی اقدامات و سیاست‌گذاری‌های مقامات پولی کشورها در مسئله مهار و مدیریت نقدینگی و تبیین رویکردها و ابزارهای موثر آنها در این زمینه رفته و در اولین مقاله، به سیاست‌های موثر و کارآمد فدرال رزرو ایالات متحده در این حوزه می‌پردازیم و آخرین راهبردها، ابزارها و رویکردهای استراتژیک این نهاد را در راستای هدایت جریان نقدینگی بررسی می‌نماییم. در واقع مجموعه مقالات این پرونده پژوهشی سعی بر آن دارد تا با تبیین بیشتر اهمیت موضوع و مروری بر تجربیات اقتصادهای بزرگ جهان در این زمینه، چگونگی مدیریت و هدایت نقدینگی به سمت فعالیت‌های موّلد را بررسی نماید. البته تبیین تجربیات کشورهای در دست بررسی، به معنای چراغ سبز برای الگوبرداری جامع و تطبیق کامل سیاست‌های پولی و مالی به کار گرفته شده در این کشورها برای اقتصاد ایران نیست، زیرا پیشینه، ظرفیت‌ها، شرایط فرهنگی، تاریخی و جغرافیایی و زیرساخت‌های اقتصادی هر کشوری، متفاوت از کشور دیگر بوده و لازم است اصول مشترک در زمینه هدایت و مدیریت اعتبار و نقدینگی در ممالک مختلف بررسی شده و سپس متناسب با شرایط بومی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران، تصمیمات لازم اتخاذ شده و سیاست‌گذاری‌های کارآمد و ایرانیزه شده، انجام شود.

جدیدترین راهبردهای استراتژیک فدرال رزرو برای مدیریت جریان نقدینگی

جروم پاول، رئیس کنونی فدرال رزرو در اولین نشست رسمی شورای حکام این نهاد در سال ۲۰۲۴، از جدیدترین راهبردهای استراتژیک و کلیدی بانک مرکزی آمریکا در حوزه مدیریت و هدایت جریان نقدینگی پرده برداشت. وی در این جلسه اعلام کرد که همه می‌دانیم بخش اعظمی از رویکردهای موثر برای مهار نقدینگی در دستان سیاست‌گذاران مالی دولت‌ها قرار دارد اما این مسئله، دلیلی بر عدم توجه و عدم همکاری مقامات پولی و بانکداران مرکزی در این امر نخواهد بود و ما معتقدیم که اجرای سیاست‌های بهینه مالی، نیازمند آمادگی زیرساخت‌های اقتصادی جامعه به وسیله تدوین کارآمدترین سیاست‌های پولی است.

مشارکت مقامات پولی در تدوین سیاست‌های مشترک مالی-پولی کلان در حوزه هدایت نقدینگی

در همین راستا، جروم پاول، طراحی و پیاده‌سازی سیاست‌های مشترک مالی-پولی در حوزه‌های مختلف حاکمیت کلان اقتصادی آمریکا را به عنوان کلیدی‌ترین راهبرد موثر استراتژیک در حوزه مهار نقدینگی معرفی می‌کند و در اولین اقدام، تدوین مشارکت محور سیاست‌های کلان نوآورانه در موضوع اجرا و پیاده‌سازی دور جدیدی از رویکرد مالیات بر عایدی سرمایه در اقتصاد داخلی ایالات متحده را به عنوان مهم‌ترین و عملیاتی‌ترین ابزار قابل اتکای کنونی در بحث کنترل نقدینگی، حداقل در دوره کوتاه‌مدت و میان‌مدت پیشروی این کشور، پیشنهاد می‌نماید.

در حقیقت، رئیس مهم‌ترین نهاد پولی و بانکی آمریکا در این جلسه خاطرنشان می‌کند که مالیات بر عایدی سرمایه ابزاری است که در کشورهای جهان به منظور کنترل سوداگری استفاده می‌شود و خاصیت تنظیم‌گری در اقتصاد دارد و این پایه مالیاتی، مهم‌ترین و قدیمی‌ترین ابزار در دنیا برای جلوگیری از هجوم نقدینگی به سمت فعالیت‌های غیرموّلد اقتصاد و در نتیجه ممانعت از افزایش غیرمتعارف قیمت‌ها، بروز نوسانات و تقویت سوداگری در بازارهای موازی تولید است که متاسفانه در سالهای اخیر و به ویژه از آغاز هزاره جدید تاکنون، جایگاهی شاخص در سیاست‌گذاری‌های مالی ایالات متحده نداشته و از این حیث، این راهبرد استراتژیک مورد بی‌توجهی دولتمردان ما قرار گرفته است.

پاول در ادامه این نشست اذعان می‌دارد که ما در حالی از به کارگیری و اعطای نقش محوری به رویکرد مالیات بر عایدی سرمایه در مسئله مدیریت نقدینگی غافل شده‌ایم که خوب می‌دانیم این ابزار، با کاهش چشم‌انداز سود سفته‌بازی در بازارهای ارز، طلا، مسکن و بازار سرمایه‌گذاری‌های غیرمولد، زمینه را برای هدایت نقدینگی به‌ سمت بازار سرمایه، بازار مدیریت دارایی و بخش‌های موّلد صنعتی، تجاری، بازرگانی و خدماتی فراهم خواهد کرد. در حقیقت باید بپذیریم که بدون جلوگیری از بستری برای ظهور سودهای غیرمتعارف و بادآورده در فعالیت‌های غیرموّلد، سخن گفتن از هدایت نقدینگی اثری نخواهد داشت و متخصصان ما در بانک مرکزی آمریکا، آمادگی هرگونه تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی، اقدام و حتی مشورت علمی و عملیاتی به حکمرانان اقتصادی ایالات متحده در جهت پیاده‌سازی هر چه کارآمدتر مولفه‌های این رویکرد و ابزار موثر را خواهند داشت.

طراحی و اجرای پروژه‌های سرمایه‌گذاری ملی بانک‌محور در راستای مهار نقدینگی سرگردان

همچنین جروم پاول در بخش دیگری از سخنان خود در نشست شورای حکام فدرال رزرو، تعریف پروژه‌های سرمایه‌گذاری بانک محور ملی و رسمی جذاب، فناورانه، نوآورانه و عمیقا توسعه‌آفرین را به عنوان راهبرد دوم در مسئله مهار و مدیریت جریان نقدینگی معرفی کرد. در واقع، پاول معتقد است که پس از جلوگیری از هجوم حجم غیرقابل مهار نقدینگی به سمت فعالیت‌های غیرموّلد از طریق طراحی سیاست‌های مالی-پولی جدید با محوریت دادن به ابزارهایی نظیر مالیات بر عایدی سرمایه، ضروری است برای حرکت سرمایه‌های سرگردان جامعه به سمت تولید و فعالیت‌های موّلد و سودآور اقتصادی، تدابیری کارآمد با محوریت پروژه‌های سرمایه‌گذاری بانک‌محور اندیشیده شود. در حقیقت، علت تاکید مکرر جروم پاول بر تعیین پروژه‌های ملی بانک محور برای هدایت جریان نقدینگی، اشراف کامل مقامات پولی و نهاد بانکداری مرکزی این کشور در جهت مدیریت این بستر برای دستیابی به اهداف مهار نقدینگی است. رئیس فدرال رزرو معتقد است که قرار گرفتن سکان راهبری جریان نقدینگی در انقیاد و لوای بانک مرکزی آمریکا، امکان اجرای کامل برنامه‌های طراحی و تدوین شده در این زمینه را بهتر فراهم خواهد کرد و با احتمال بالایی، اهداف مرتبط با مهار و کنترل نقدینگی محقق خواهد شد.

در این صورت، فدرال رزرو بهتر می‌تواند با طراحی و تدوین بسترهای پولی نظام‌مند نظیر صندوق‌های سرمایه‌گذاری بانک‌محور در پروژهای کلان ملی و یا تشکیل صندوق‌های سرمایه‌گذاری بانک‌محور خارجی و بین‌المللی، نقدینگی موجود در جامعه و سرمایه‌های خُرد و نیمه‌خُرد شهروندان را به سمت این قبیل اقدامات هدفمند هدایت نماید.

انتقال مازاد نقدینگی به فرصت‌های سرمایه‌گذاری بین‌المللی از طریق تعاملات جهانی

یکی دیگر از راهبردهای استراتژیک و کلیدی مطرح شده از سوی جروم پاول در این جلسه، تلاش برای اقدامات متمرکزتر فدرال رزرو در سال جدیدی میلادی و افق کوتاه‌مدت پیشرو در حوزه انتقال مازاد نقدینگی به پروژه‌های سرمایه‌گذاری و بانکی بین‌المللی از طریق روابط و تعاملات این نهاد با سایر همتایان خود در کشورهای مختلف است. در حقیقت پاول اظهار می‌دارد از آنجا که به سبب هژمونی قدرتمند دلار ایالات متحده در عرصه جهانی، تمایل بخش اعظمی از کشورهای جهان برای برقراری مراودات مالی، بانکی و ارزی و همچنین اجرای پروژه‌های سرمایه‌گذاری مشترک با نهادهای اقتصادی و بانکی آمریکایی را بر می‌انگیزد، مناسب است که ما از این فرصت طلایی و بهینه در جهت هدایت جریان نقدینگی سرگردان خود به پروژه‌های سرمایه‌گذاری بین‌المللی مقرون به صرفه در کشورهای دیگر، به ویژه در اقتصادهای کمتر توسعه‌یافته و نوظهور استفاده کنیم. همچنین از آنجا که اعتبار نام فدرال رزرو ایالات متحده در یک پروژه بانکی و سرمایه‌گذاری بین‌المللی، به راحتی می‌تواند تقاضا برای حضور فعالان مطرح و مشهور تجاری و بازرگانی را افزایش دهد، این عامل مهم ما را در کاهش هزینه‌های مدیریت جریان نقدینگی به سبب عدم نیاز به هزینه‌کردهای داخلی و فقط با اعلام آمادگی، انتخاب و حضور در سودآورترین پروژه‌های سرمایه‌گذاری و بانکی بین‌المللی، یاری خواهد رساند.

بدین ترتیب و با استناد به مطالب فوق‌الذکر یعنی مشروح سخنان و نکات گوش‌زد شده و مهم جروم پاول در نشست رسمی سال ۲۰۲۴ شورای حکام بانک مرکزی آمریکا می‌توان نتیجه‌گیری کرد که مقامات پولی کشورها و بانکداران مرکزی جهان نظیر مدیران فدرال رزرو ایالات متحده، چگونه می‌توانند با برنامه‌ریزی‌های جامع، فراگیر و کارآمد خود و تلاش در جهت اجرای سیاست‌های متناسب با شرایط، نقش محوری و مهم در بحث مدیریت و هدایت بهینه جریان نقدینگی ایفا کرده و توان عملیاتی اقتصاد داخلی خود را در جهت دستیابی به اهداف متعالی کلان مالی و اقتصادی، ارتقا و افزایش دهند.

منابع:

1. Cetorelli ,Nicola & Goldberg ,Linda S.(۲۰۲۱),” Liquidity management of U.S. global banks: Internal capital markets in the great recession”, Journal of International Economics,Volume ۸۸, Issue ۲, Pages ۲۹۹-۳۱۱, ISSN ۰۰۲۲-۱۹۹۶,https://doi.org/۱۰.۱۰۱۶/j.jinteco.۲۰۱۲.۰۵.۰۰۱.
2. https://www.federalreserve.gov/supervisionreg/topics/liquidity_risk.htm
3. https://www.theglobaltreasurer.com/۲۰۲۴/۰۴/۲۵/mastering-the-flow-liquidity-management-in-a-high-rate-era/
4. https://www.wipfli.com/insights/articles/fi-how-banks-can-manage-liquidity-risk-in-۲۰۲۴
5. https://www.spglobal.com/ratings/en/research/articles/۲۴۰۱۳۰-liquidity-outlook-۲۰۲۴-five-questions-five-answers-۱۲۹۸۱۰۳۳
6. https://www.afponline.org/training-resources/resources/survey-research-economic-data/Details/liquidity-survey
7. https://www.afponline.org/topics/treasury/keeping-the-lights-on-the-why-and-how-of-liquidity-management