در بستر فراگیر و یکپارچه خدمات مالی و بانکی امروز جهان، اهتمام ویژه به اصلاح نظام بانکی اعم از ترمیم ناترازی بانک‌ها، ادغام و تملک بانک‌های در حال آسیب و انحلال بانک‌های ورشکسته و سمی که در ادبیات بانکداری مدرن به عنوان " بانک‌های زامبی/zombie banks " شناخته می‌شوند، ضرورتی قطعی، الزامآور و امری اجتناب‌ناپذیر است، چرا که در دوره‌های متمادی و هر چند سال یک‌بار، اقتصاد کشورها دچار شوک‌های ناشی از تورم و نقدینگی شده و از آنجا که نظام بانکی، قلب تپنده تامین مالی و نیروی محرکه گردش پول در یک اقتصاد محسوب می‌شود، لذا بایستی عنوان کرد که بخش عمده این بحرانهای تورمی و افزایش افسارگسیخته حجم نقدینگی، می‌تواند ناشی از وجود ناترازی مزمن و فزاینده در حوزه بانکی باشد.

از سوی دیگر، تجربه‌های شیرین و تلخ سالیان گذشته صنعت بانکداری جهان، نشان می‌دهد که درک و تبیین حساسیت و اهمیت چنین مسئله‌ای و لزوم تعیین تکلیف وضعیت موسسات و نهادهای مالی تنش‌زا، ناتراز، ورشکسته و سمی، یکی از عوامل مهم در پیشگیری از وقوع مجدد بحران‌های کلان مالی و اقتصادی داخلی کشورها محسوب می‌شود.

مبتنی بر این مهم، در پرونده پژوهشی " تجربه جهانی رفع ناترازی در نظام بانکی جهان" به سراغ بررسی تجربه نظام بانکی ژاپن، به عنوان یک از موفق‌ترین سازوکارهای مالی جهان در حوزه مواجهه بهینه و به موقع با ناترازی بانک‌ها و همچنین تبیین تجربه تلخ صنعت بانکداری ایتالیا در اثر بی‌توجهی به فعالیت ضد اقتصادی موسسات مالی و اعتباری ضررده و زامبی و وقوع بحران بانکی وسیع در سطح این کشور می‌رویم.

اقتصاد ژاپن، نماد سیاست‌های پولی کارآمد در رفع بحران ناترازی بانکی

صنعت بانکداری ژاپن، یکی از بهترین نمونه‌های مواجهه با ناترازی بانکی، اصلاح و ادغام بانک‌های تنش‌زا و انحلال به موقع بانک‌های زامبی و سمی است. در حقیقت، به زعم بسیاری از صاحب‌نظران مالی و اقتصادی، مقامات پولی ژاپنی، الگوی عملیاتی کارآمد و موفق در مورد چگونگی رفع و پاکسازی مشکلات نظام بانکی هستند، به طوریکه در آغاز هزاره جدید، در نشست مشترک بانک جهانی و اتحادیه بانک‌های مرکزی جهان، مدیران و تصمیم‌سازان بانک مرکزی ژاپن، به عنوان سیاست‌گذاران برتر پولی جهان در مسیر رویارویی و مبارزه با ناترازی بانکی از طریق تمرکز بر رویکردهای علمی، کارآمد، منطقی و صحیح و همچنین حذف و انحلال به‌موقع برخی نهادها و موسسات مالی سمی و ضررده شناخته شدند.

اهتمام ویژه به مبارزه جدی و بدون مصلحت‌اندیشی با عوامل بحران‌آفرین صنعت بانکداری

"هاروهیکو کورودا"، ریاست اسبق بانک توسعه آسیایی که در یکی از سخت‌ترین دوران اقتصادی جهان، یعنی بازه زمانی ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۳، سکان بانک مرکزی این کشور را دست گرفته بود، معتقد است که مسئله اصلی در ایجاد چالش‌های مهم در صنعت بانکداری و ظهور بانک‌های سمی، ارتباط مستقیمی با افزایش نرخ ارائه وام‌های غیرجاری (NPLs)دارد و بانک‌های مرکزی و نهادهای پولی موظفند برای جلوگیری از فروپاشی نظام بانکی خود، همواره یک سیاست‌گذاری مستمر، فراگیر و بدون مصلحت‌اندیشی برای رسیدگی به این مسئله داشته باشند. زیرا در تجربه ورشکستگی‌های ۲۰ ساله اخیر بستر بانکی جهان، نقش اول این حادثه تراژیک، با اختلاف و فاصله نسبت به سایر عوامل مخرب، به متغیر وام‌های غیرجاری تعلق گرفته است.

به همین دلیل بود که در دهه ۹۰ میلادی و هنگامه آغاز بحران بانکی ژاپن، مقامات پولی این کشور به سرعت به سراغ جلوگیری از شیوع و ازدیاد خزنده NPLs ها رفته و سعی کردند که با رصد تمامی اتفاقات در حال وقوع و تصمیم‌سازی به موقع، جلوی کُندشدن رشد اقتصادی و ظهور بانک‌های زامبی را بگیرند.

در واقع بانک مرکزی ژاپن برای پرداختن به متغیر چالش‌برانگیز وام‌های غیرجاری، سه بُعد ضروری را مورد توجه قرار داده بود:

-بانک‌هایی که به سبب داشتن سرمایه کافی، می‌توانند زیان ناشی از افزایش بدهی‌های خود را جبران کنند.

-تنظیم‌کننده‌ها و رگولاتورهای مستقل پولی که می‌تواند مشکلات نظام بانکی را شناسایی کرده و اقدامات لازم و به موقع را انجام دهد.

-ابزارهای کارآمد پولی برای مدیریت رفع منظم و مستمر وام‌های غیرجاری

مجموعه‌ای از این عوامل و ابتکارعمل مقامات پولی ژاپنی موجب شد که دولت این کشور، هیچ‌گاه در طول دوره بحران بانکی، به سمت تزریق بی‌رویه و غیرمنطقی سرمایه به بانک‌های سمی و شایسته انحلال نرود و بانکداران مرکزی ژاپنی با طراحی یک سیاست پولی کارآمد، برنامه‌ریزی مدون و مشارکت هوشمندانه با دولت، انگیزه‌های سیاسی و اجتماعی مصلحت‌اندیشانه مرتبط با حفظ و نگهداشت بانک‌های ضررده را به حداقل رسانده و توانستند با اعلام به موقع انحلال برخی بانک‌ها و ادغام و تملک برخی دیگر از این نهادها و موسسات مالی در حال ورود به مرحله چالش سرمایه‌ای، عبور موفق و کم‌هزینه‌ای از دام مهلک و گرداب برگشت ناپذیر ظهور و گسترش بانک‌های زامبی داشته باشند.

چرا اقتصاد اروپا نتوانست از تجربه موفق رفع ناترازی بانکی ژاپن، بهره برداری کند؟

هاروهیکو کورودا، رئیس سابق بانک مرکزی ژاپن در نشست سالانه مدیران پولی در نهاد تحقیقاتی صندوق بین‌المللی پول اعلام کرد رویکردی که ژاپن برای مقابله با بحران بانک‌های ناتراز و ضررده در پیش گرفت، رویکردی پیچیده و سخت نبود. ما فقط تلاش کردیم که در هنگامه مواجهه با چنین شرایطی، به دور از هرگونه مصلحت‌اندیشیه‌ای سیاسی و اجتماعی، به فکر آینده اقتصاد کشور باشیم و برای عبور از این تنش هولناک بانکی، هیچ حقیقتی را فدای مصلحت نکنیم.

بنابراین به نظر من، اساسا این گزاره که رویکرد کارآمد و بهینه بانک مرکزی ژاپن در طراحی و استفاده از این ابزارهای سیاستی ناشناخته و غیرقابل دستیابی است، نمیتواند صحیح باشد، بلکه مشکل امروز صنعت بانکداری جهان به ویژه اقتصادهای قاره سبز این است که مقامات پولی مرکزی و دولت‌های اروپایی، با علم به اینکه چگونه می‌توانند از این بحران عبور کنند، اما انگیزه و خواست راسخی برای به کارگیری آنها ندارند.

لذا باید اعلام کرد که ابزارهای سیاستی برای مدیریت و دفع NPLsها به همان اندازه مهم هستند که انگیزه‌ رجوع به آنها و به کارگیری توسط دولت‌ها اهمیت دارد. پس باید بپذیریم که صنعت بانکی و مالی اروپا و جهان، مشکلی از باب شناخت و به کارگیری سیاست‌های پولی کارآمد در این زمینه ندارد، همانطور که به عنوان نمونه، در ژانویه ۲۰۱۷، سازمان بانکداری اروپا مجموعه‌ای از پیشنهادات سیاستی را برای حل و فصل معضل وام‌های غیرجاری منتشر کرد که در این سند تحلیلی، نحوه و چگونگی شناخت خاستگاه‌های ظهور بحران ناترازی، نحوه درک هشدارهای مهم قبل از وقوع بحران و از همه مهمتر، برنامه‌های مدون سیاستی کارآمد برای مقابله و مواجه با سناریوهای مختلف بحران بانک‌های سمی، ارائه شده بود. بنابراین فقط می‌توان استدلال کرد که مقامات بانکی و سیاسی دولت‌های اروپایی، انگیزه و خواست (حتی عامدانه) ضعیفی برای الگوبرداری از رویکردهای پولی موفق در این زمینه دارند.

منابع:

1. Gandrud ,Christopher & Hallerberg ,Mark( ۲۰۱۷), "How not to create zombie banks- lessons for Italy from Japan", Policy Contributions , NO,۱۹۳۸۷, Bruegel.

2. https://www.thecorporatelawacademy.com/the-horde-of-the-european-zombie-banks/

3. https://ideas.repec.org/p/bre/polcon/۱۹۳۸۷.html

4. https://www.imf.org/-/media/Files/Publications/WP/۲۰۲۴/English/wpiea۲۰۲۴۰۳۶-print-pdf.ashx

5. https://static۱.squarespace.com/static/۵۵۲c۱d۷۱e۴b۰b۳۹dd۱f۸۱۶۴e/t/۵۷۷۵۱۷ae۶b۸f۵bd۳۹۸۶۵۱۲d۸/۱۴۶۷۲۹۱۵۶۸۵۳۶/Italy%E۲%۸۰%۹۹s+Zombie+Banks+on+Death+Bed%۲C+Bail-Ins+Coming_+_+MishTalk.pdf